حفظ قدرت نجات‌بخش عوامل ضدميکروبی
الهام بهزادی- فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ايران
پیام بهزادی- عضو هيئت علمی گروه ميکروب شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر قدس
عوامل ضد ميکروبی، مهم‌ترين داروهای کشف‌شده‌ای هستند كه از اوايل سال 1930 ميلادی (برابر با سال 1309 خورشيدی) روانه‌ی بازار شده و تاکنون جان ميليون‌ها انسان را نجات داده‌اند؛ اما در حال حاضر، تأثير اين منابع نجات‌بخش در معرض خطر است. بسياری از پيشرفت‌های علوم پزشکی که مردم جهان از آن بهره می برند- مانند درمان سرطان، جراحی، پيوند اعضا و مراقبت‌های هنگام تولد- با افزايش مقاومت آنتی‌بيوتيکی و کاهش شديد در تحقيقات و خط توليد داروهای آنتی بيوتيكی به مخاطره افتاده است. مقاومت دارویی تهديدی برای سلامت مردم و امنيت جامعه به شمار می‌آيد.
تقريبا” همه‌ی بيماریزاهای مقاوم به آنتی بيوتيک را میتوان از طريق جهش‌های القايی يا کلون کردن، مهندسی ژنتيکی نمود و آنها را از طريق دستكاری ژنتيكی نسبت به آنتی بيوتيك‌های كنونی مقاوم کرد. بر اساس گزارش‌هايی که اخيرا” به چاپ رسيده، بر عفونت‌های ايجاد شده توسط سويه‌هايی از باكتریهای گرم منفی توليدكننده‌ی آنزيم متالوبتالاكتاماز دهلی نو (1-NMD) که دارای مقاومت چند دارويی هستند، تأكيد شده است. از اينرو مقاومت دارويی يك تهديد روزافزون برای سلامت جامعه‌ی جهانی به‌شمار آمده و توجه به اين مشكل پيچيده از اهميت زيادی برخوردار است. غلبه بر بحرانی که سلامت جامعه را تهديد می‌کند، نيازمند تدابير گسترده و چند جانبه بوده و ساخت آنتی بيوتيك‌های جديد را می‌طلبد.
تجديد خط توليد آنتی بيوتيك
چشم‌انداز توليد آنتی بيوتيك‌های نوين كه در مقايسه با داروهای جديد از سودمندی‌های بيشتری برخوردارند، بسيار نااميدكننده است، زيرا ايجاد خط توليد آنها محدود می‌باشد. بيشتر شركت‌ها‌ی دارويی، خود را از پژوهش در مورد آنتی بيوتيك‌ها و توليد آنها كنار كشيده‌اند. چنين ركودی در بازار دارو، به عوامل متفاوتی بستگی دارد؛ يکی اين‌که هر چند اين داروهای ضروری، تأثير بسيار خوب و سريعی دارند- اكثر آنها فقط به مدت 7 تا 14 روز تجويز مي‌شوند- اما، سودآور نيستند. ديگری، ترديد در مورد نيازهايی است كه برای تصويب مقررات و چالش‌های تكنيكی بزرگ در ارتباط با شناسايی كلاس‌های جديد آنتی بيوتيك‌ها وجود دارد. اين مسئله، از موانع بزرگ توسعه‌ی توليد آنتی‌بيوتيک‌های نوين به‌شمار می‌آيد. نکته‌ی جالب توجه آن است که زمانی هم كه يك آنتی بيوتيك جديد تمام موانع مهم را پشت سر می‌گذارد و روانه‌ی بازار می گردد، سودآوری محدودی خواهد داشت که علت آن، برنامه‌های نظارت ضدميكروبی مؤثر و توانايی ميكروب‌ها در سازگاری سريع با آنتی بيوتيك‌ها می‌باشد.
لازم به ياد آوری است از سال 1983 تا 1987ميلادی (برابر با 1362 تا 1366 خورشيدی)، 16 آنتی بيوتيك نوين، از سال 2003 تا 2007 ميلادی (برابر با 1382 تا 1386 خورشيدی) 5 مورد و از سال 2008 ميلادی (برابر با 1387 ميلادی) تاکنون، فقط 2 مورد توسط اداره‌ی غذا و داروی ايالات متحده‌ی آمريكا (FDA) تأييد شده است. برای نشان دادن مشكل و نياز به پيدا کردن راه حل، انجمن بيمار یهای عفونی آمريكا (IDSA) در سال 2004 ميلادی (برابر با 1383 خورشيدی) حزب پشتيبانی “موجودات بد، دارويی ندارند و اخيرا” گروه پيشگام 20x’10 درخواست تعهدی جهانی در مورد ايجاد 10 نوع آنتی بيوتيك جديد را در سال 2020 نموده‌اند.
اين ابتكار، كوششی جهت بسيج كردن رهبران اصلی و سرمايه‌گذاران برای يك هدف آرمانی ويژه است تا به تحقيق در مورد آنتی بيوتيك‌ها و ايجاد انگيزه جهت توليد 10 نوع آنتی بيوتيك جديد، مطمئن و مؤثر همراه با برتری‌هايی نسبت به داروهای موجود بپردازند. تا به امروز بيش از 30 سازمان پيشگام بوده‌اند.
20x’10 زمانی به هدف والای خود می رسد كه كنگره‌ی ايالات متحده، قوانينی شامل پاداش‌های مالی فراوان برای تحقيق و توسعه دارويی، افزايش سرمايه‌گذاری برای تحقيق در ارتباط با مقاومت و دارو و كشف روش‌های تشخيصی مرتبط، پشتيبانی از همكاریهای مردمی– خصوصی را وضع کرده و آنها را جهت به كارگيری سريع توسط FDA برای شفاف‌سازی مقررات از طريق انتشار راهنمای آزمون بالينی تجربی برای صنايع ابلاغ نمايد. به عنوان بخشی از محاسبات خطر– سود FDA، قانونگذاران بايستی به‌هنگام ارائه‌ی دستورالعمل برای طراحی آزمون‌های بالينی، اهميت فوائد بالينی، سلامت عمومی و امنيت اجتماعی‌ای كه آنتی بيوتيك ايجاد مي‌نمايد را درنظر بگيرند.
تدابير ضروری ديگر
تخمين زده شده است كه 50% از آنتی بيوتيك‌های مورد استفاده در انواع مراكز خدمات درمانی- پزشکی، غيرضروری يا نامناسب هستند. بنابراين، مراكز خدمات درمانی عمومی يا درمانگاه‌های بزرگتر، بايستی در مورد زمان استفاده از آنتی بيوتيك مورد نياز، آموزش داده شوند- و مواردی كه ممكن است آسيب وارده، بيشتر از فايده‌ی آن باشد را بدانند- تا نرخ و ميزان مقاومت ناشی از استفاده‌ی نامناسب آنتی بيوتيك‌ها كاهش يابد. بايستی توجه داشت که عدم تشخيص به‌موقع برای استفاده از آنتی بيوتيك‌ها، می تواند خطرناك باشد. به‌همين دليل، تدابير كنترلی شديد می تواند مؤثر واقع شود؛ مانند آنچه كه به‌هنگام شيوع aureus Staphylococcusمقاوم به لينه‌زوليد در سال 2008 (برابر با 1387 خورشيدی) در بخش مراقبت‌های ويژه در اسپانيا مشاهده شد.
البته، برنامه‌های مؤثر نظارت بر آنتی بيوتيك، به همراه تلاش‌های وسيع برای كنترل و پيشگيری عفونت، باعث كاهش ظهور و شيوع باكتری مقاوم به آنتی بيوتيك در تجهيزات پزشكی شده است. اين روش‌ها نتيجه‌بخش بوده و بايستی از آنها پشتيبانی شده تا توسعه يابند و در تجهيزات پزشكی در کليه‌ی زمينه‌ها گسترش داده شوند. حفظ تأثير آنتی بيوتيك‌ها بايستی مورد توجه همگان باشد، زيرا تک تک افراد در برابر آن مسئول هستند.
تقويت نظارت كنونی،جمع‌آوری اطلاعات، پيشگيری و كنترل و داشتن توانايی برای تحقيق جهت درك بهتر، رديابی و محدودسازی مقاومت ضدميكروبی نيز ضروری است. تدابيری برای مدنظر قرار دادن مقاومت ضدميكروبی (STAAR) که بيش از 25 سازمان آن را تأييد نموده‌اند، می تواند سبب بهبود هماهنگی دولت فدرال و سرمايه‌گذاری در اين حوزه‌ها گردد. بسياری از اين گروه‌ها، مصوبه‌ی پيشگيری با آنتی بيوتيك‌ها برای درمان پزشكی را تأييد کرده‌اند كه اين امر به‌طور قابل‌توجهی، استفاده‌ی نامعقول از آنتی بيوتيك‌ها در حيوانات زراعی بهتر و كاهش هزينه‌های توليد دارو از راه آزمون‌های بالينی گردد. همچنين نياز مبرمی به داروهای ضدويروسی جديد وجود دارد، زيرا در ويروس‌ها نيز مقاومت ديده شده است، كه اين موضوع در تجربه‌ی اخير در مورد آنفلوانزای فصلی و پاندمی آن کاملاً مشهود بود.
فراخوانی برای اقدام
متخصصان سلامت از حوزه‌های پزشكی و دامپزشكی می توانند در نشان دادن مشكل مقاومت‌های ايجاد شده نسبت به آنتی بيوتيك‌ها نقش مهمی را از خود ايفا نمايند تا رهبران سياسی کشورها در جريان امور مربوطه قرار گرفته و تلاش نمايند تا توجه عموم را به مسئله‌ی تهديدكننده‌ی سلامت عمومی، جلب نمايند.
با اين حال، نشانه‌هايی از پيشرفت و اميدواری وجود دارد. تلاش‌های بين‌المللی از جمله ايجاد گروه ويژه در سراسر منطقه ی اقيانوس اطلس برای مقاومت ضدميكروبی در دست اقدام است. مقاومت ضدميكروبی موضوع مورد بحث روز جهانی بهداشت در آوريل 2011 خواهد بود. همچنين FDA و ديگر آژانس‌های فدرال، نياز مبرم به پيدا نمودن راه حلی جهت زدودن اين مشكل را تشخيص داده‌اند.
منبع
Hughes J.M., Preserving the Lifesaving Power of Antimicrobial Agents, JAMA, Published online February 22, 2011 –
