آزمون های ميكروبيولوژيك جديد – نتايج سريع
خدیجه بابایی – جواد واعظ (بخش كنترل كیفیت انستیتو پاستور ایران)
تكنیك‌های جدید می تواند كنترل14 روزه سترونی و كیفیت را به 4 ساعت كاهش دهند، شركت‌های داروسازی و آزمایشگاه‌های معتبر نیازمند اطلاع‌یابی زودتر و سریعتر از نتایج آزمون‌های میكروبیولوژیك هستند. سیستم‌های میكروب‌شناسی سریع، میتواند موجب كاهش زمان، صرفه‌جویی در مصرف محیط كشت و بهبود روش‌های انجام تست گردد. این عوامل منجر به ایجاد فناوری و رقابت در به دست‌آوردن بازار مصرف محصولات و كاهش زمان نتایج آزمون از 14 روز به 4 ساعت میگردد. آزمون‌های دیگری همچون تعیین میزان DNA و یا جستجوی میكروارگانیسم بر اساس خصوصیات ظاهری، هنوز مراحل معتبرسازی خود را به طور قطع نشان نداده‌اند و استفاده روزمره از آنها نیازمند تایید مراجع ذیصلاح بین‌المللی نظیر FDA است. چنانچه شرایط آزمون جدید مورد تایید كلی قرارگیرد لازم است تا اعتبار و اطمینان از صحت، دقت و تكرار‌پذیری آن برای هر یك از محصولات مورد آزمون به دقت مورد بررسی و تایید اختصاصی قرار گیرد. بدون شك روش‌هایی كه نیازمند به كارگیری كمترین سرمایه و ابزار بوده و به سادگی و در كوتاه‌ترین زمان بتوانند معتبرترین نتایج را گزارش كنند، از شانس مقبولیت بهتری نسبت به سایرین برخوردارند. تاكنون انواع روش‌های مختلف با هدف كاهش زمان انجام آزمون پیشنهاد شده، ولی هیچكدام نتوانسته رویه كلی بر حسب نوع فرآورده مورد آزمون و شرایط عمومی آزمایشگاه‌ها را به اثبات برساند.
شاید یكی از موفق‌ترین سیستم‌های پیشنهادی برای این منظور، استفاده از محیط‌های كشت محتوی نشانگرهای رنگی برای اثبات وقوع یكی از واكنش‌های متابولیسمی میكروارگانیسم‌های احتمالی باشد. بر اساس ضوابط مندرج در كتاب‌های مرجع كنترل دارویی، هر فرآورده بایستی با استفاده از دو نوع محیط كشت و دو درجه حرارت مختلف مورد ارزیابی میكروبی قرارگیرد كه سیستم‌های پیشنهادی فوق نیز بر همین اساس طراحی و ارائه شده‌اند، به‌گونه‌ای كه طبق كتاب راهنمای پیشنهادی، لازم است تا بر حسب نوع فرآورده یا نمونه مورد آزمون، محیط كشت مناسب انتخاب و شرایط گرمادهی اختصاصی رعایت گردد. اینگونه روش‌ها میتواند سه الی چهار روز نسبت به روش‌های سنتی در زمان صرفه‌جویی نماید. روش‌های الكترونیك دیگری پیشنهاد شده‌است كه بر مبنای شارژ الكتریكی موجود در محیط، رشد میكروارگانیسم و تغییر در مقاومت الكتریكی به دنبال رشد طراحی شده، به طوری كه توانسته‌اند در مدت زمان تقریبی 10 دقیقه اولین نشانه‌های رشد میكروبی را تشخیص دهند. توسعه و تكمیل این روش به خصوص در مورد آزمون‌های تشخیص آلودگی به قارچ و مخمر كه نیازمند زمان زیادی برای رشد در محیط‌های كشت سنتی هستند، میتواند ارزشمند باشد. امروزه رقابت‌های جدی در ارائه روش‌های مختلفی است كه بر اساس آنها تغییر رنگ یا تغییر در مقاومت الكتریكی و یا تغییر در كدورت محیط كشت است. مبنای رقابت این روش‌ها، زمان لازم برای آزمون، هزینه، سهولت و اعتبار نتایج حاصله است. همچنین حساسیت، اختصاصی عمل نمودن، دقت، تكرار پذیری، خطی بودن و كمترین مثبت و یا منفی كاذب طبق الزامات مندرج در مراجع كنترل میكروبی نیز مزیت هر یك از روش‌های پیشنهادی فوق محسوب میگردد. تلاش‌های متعددی برای تكمیل روش‌های مذكور به طور وسیعی در حال انجام است به طوری كه نرم‌افزارها و حسگرهای مختلفی با استفاده از تكنیك‌های فلوسایتومتری، فلورسنت و لیزر طراحی و به كار گرفته شده كه بعضا” قادرند حتی حضور یك سلول را گزارش نمایند بدون آنكه به فعالیت بیولوژیك آن سلول آسیبی وارد نمایند.
در روش‌های جدید نیاز به رشد و تكثیر میكروارگانیسم نیست، بلكه وجود شاخص‌های حیاتی و متابولیسمی میتواند شرایط لازم و كافی برای گزارش وجود میكروارگانیسم باشد و این پدیده میتواند در مدت زمان تقریبی 4 ساعت به وقوع بپیوندد. پر واضح است كه نوع فعالیت بیولوژیك و رفتار متابولیسمی قارچ‌های رشته‌ای، مخمرها و باكتریهای ساپروفیت یا پاتوژن با یكدیگر اختلاف متعدد دارد كه همین اختلافات می تواند مبنای تمایز در تشخیص آنها از یكدیگر توسط حسگرهای مختلف الكترونیك باشد. اساس برخی از روش‌های پیشنهادی سریع، یافتن توالی مشخص از ماده ژنتیكی DNA در نمونه مورد‌نظر م یتواند باشد. تكنیك‌هایی همچون ساترن بلات به تجهیزات آزمایشگاهی خاص نیاز دارد، هر چند سیستم‌های اتوماتیك متعددی برای حل این مشكل پیشنهاد شده است و میتواند تشخیص وجود میكروارگانیسم را تا حد گونه انجام دهد. نكته بسیار مهم اینكه در روش‌های سنتی امكان وقوع میكروارگانیسم به طور كامل و واقعی جستجو میگردید، ولی در روش‌های پیشنهادی جدید فقط نشانه‌ها و علائم وجود میكروب تشخیص داده میشود كه میتواند ناشی از آلودگی نمونه مورد آزمون فقط به یك عامل پروتئینی یا هر عامل استخراج شده دیگر میكروارگانیسمی باشد. به نظر میرسد نمونه‌گیری در ساعت‌های مختلف از یك نمونه، آزمایش و سپس مقایسه نتایج با یكدیگر می تواند روند رشد و تكثیر یا فعالیت بیولوژیك یا متابولیسمی میكروارگانیسم احتمالی موجود را اثبات نماید.
