پروبیوتیک

رویا ترابی زاده – کارشناس ارشد میکروب شناسی پزشکی،دانشکده علوم پزشکی کرج

 

طبق تعریف FAO/WHO ، پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای می‌باشند که وقتی به میزان کافی تجویز شوند باعث سلامت میزبان می‌گردند.

باکتریهای اسیدلاکتیک و بایفیدوباکترها نمونه‌های متداول از میکروارگانیسم‌هایی هستند که به‌عنوان پروبیوتیک استفاده می‌گردند، اما قارچهای مخمری و بعضی از باسیل‌های دیگر نیز می‌توانند به عنوان پروبیوتیک استفاده شوند. پروبیوتیکها بعنوان بخشی از غذاهای تخمیرشده Fermented Food در قالب باکتریهای زنده به محصولات غذایی مانند ماست، ماست سویا ومکمل های غذایی اضافه می‌شوند.

 

تاریخچه پروبیوتیک

مشاهدات اساسی درمورد نقش مفید باکتریها، درابتدا با نظریه مچینکف دراوایل قرن 20 مطرح شد. برطبق نظریه‌ی وی٬ امکان تغییر فلور روده بزرگ و جایگزین‌کردن باکتریهای مفید به‌جای باکتریهای پاتوژن وجود دارد. مچینکف که در آن زمان در انستیتو پاستور پاریس مشغول فعالیت علمی بود، تأکید کرد که فرآیند پیری Aging process نتیجه عمل پوتریفکیاسیون (پروتئولیتیک) میکروارگانیسم‌ها در روده بزرگ است. (باکتریهای پروتئوليتیک مانند کلستریدیومها که جزء فلورنرمال روده بزرگ هستند، از هضم پروتئینهای موجود در روده توکسین‌های مختلفی مانند فنل٬ اندول و آمونیاک تولید می‌کنند). برطبق نظریه مچینکف این ترکیبات مسئول عمل تولید سم خودبخودی می‌باشند که عامل تغییرات فیزیکی بوده و می‌تواند با روند پیری در ارتباط باشد.

درآن زمان استفاده از شیر تخمیرشده توسط لاکتوباسیل‌ها در مناطق روستایی اروپا مانند بلغارستان و مناطقی از روسیه جزء عادات غذایی محسوب می‌شد. مچینکف مشاهده کرد که افراد این مناطق دارای عمر طولانی می‌باشند. او چنین استدلال کرد که استفاده از شیر تخمیرشده باعث کاهشPH روده بزرگ شده که این امر از رشد باکتریهای پروتئولیتیک مانند کلستریدیومها جلوگیری می‌کند و برای اولین بار شیر تخمیر شده Sour milk Fermented را بنام باسیل‌های بلغاری نامید و بعد از آن همکاران پزشک او شیر ترش را جزء نسخه‌های درمانی برای برخی بیماران تجویز نمودند. قدم بعدی درسال 1917 توسط پروفسور آلفرد نیسل برداشته شد. زمانی که عفونت شیگلورزیس به صورت عفونتی غالب درآمده بود، او از مدفوع یک سرباز سوشی از ایکولای را جدا کرد که دچار بیماری نشده بود و بدلیل فقدان آنتی‌بیوتیک در آن زمان از این سوش که بعدها به سوش  Ecoli Nissle 1917معروف شد برای درمان شیگلوزیس و سالمونلوز استفاده کرد. بعد از مرگ مچینکف در سال 1916 عمده تحقیقات به امریکا منتقل شد و در سال 1935 مشخص شد که سوشهای لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس اثر بسیار قوی پروبیوتیک در برطرف‌کردن یبوست مزمن در انسان دارد و بالاخره اصطلاح پروبیوتیک درسال 1935 توسط کلات معرفی و در سال 1989 توسط روی فولر تعریف کامل و جامعی از پروبیوتیک که امروزه کاربرد دارد، ارائه شد.

پروبیوتیک‌، مکمل غذایی از میکروارگانیسم‌های زنده می‌باشد که ایجاد تأثیر سودمند بر میزبان خود توسط اصلاح تعادل میکروبی می‌کند. درقرن حاضر گونه‌های مختلف باسیل‌های اسیدلاکتیک بعنوان پروبیوتیک معرفی شده‌اند که شامل  Lactobacillus rhamnosus ٬Laetobacilus casei ٬Lactobacillus Johnsoniiمی‌باشند. در حال حاضر پروبیوتیکها در محصولات لبنی – تخمیری وجود دارد. همچنین بصورت قرصها و کپسولها، پودر و Sachet که شامل باکتریهای زنده فریز شده هستند، موجود می‌باشد.

موارد استفاده و اثرات سودمند

مطالعات تجربی ثابت می‌کند که پروبیوتیکها سودمندی فراوانی از نظر پزشکی دارند، اما تحقیقات بیشتری موردنیاز می‌باشد. تحقیقات جدید و آینده بر روی چند محور اساسی استوار است که شامل بیولوژی مولکولی و ژنومی لاکتوباسیل‌ها و برخورد آن‌ها با سیستم ایمنی و اثرات ضدسرطانی بعنوان عامل درمانی زیستی می‌باشد.

اثرات سودمند

1.    کنترل عدم تحمل لاکتوز :

ازآنجائی که لاکتوباسیل‌ها لاکتوز را به اسید لاکتیک تبدیل می‌کنند، بلع سوشهای فعال کمک به تحمل بیشتر لاکتوز در افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند می‌كند.

2.   جلوگیری از سرطان کولون :

درتحقیقات آزمایشگاهی اثر آنتی‌موتاژن لاکتوباسیل بولگاریس به اثبات رسیده است و علت آن را در توانایی باکتری برای اتصال به آمین‌های هتروسیکلیک  که در اثر مصرف گوشت پخته در روده ایجاد می‌گردد، عنوان کرده‌اند. همچنین علت ديگر را کاهش میزان B­ـ گلوکورونیداز که تولید مواد کارسینوژن در روده بزرگ را افزایش می‌دهد، می‌دانند.

3.   کاهش کلسترول :

تحقیقات تجربی حیوانی نشان داده است که باکتریهای اسیدلاکتیک باعث کاهش میزان کلسترول سرم می‌شوند و فرض بر این است که شکستن صفرا در روده بزرگ توسط این باکتریها انجام می‌شود.

4.   کاهش میزان فشارخون :

مطالعات فراوان اما در مقیاس کوچک انجام گرفته که نشان می‌دهد مصرف شیر تخمیر شده یا شیر ترش باعث کاهش فشارخون شده است که دلیل این امر تولید Ace-Inhibitor در اثنای پدیده تخمیر می‌باشد.

5.   اصلاح عمل سیستم ایمنی و جلوگیری ازعفونت :

به‌نظر می‌رسد لاکتوباسیل‌ها اثرات سودمند فراوانی بر سیستم ایمنی و عملکرد آن دارند که در مرحله اول به عملکرد رقابتی لاکتوباسیل‌ها با باکتریهای مضر بر سر رشد مربوط می‌شود که این عمل باعث افزایش تولید IgA از پلاسموسل‌های تولید کننده آن، افزایش میزان فاگوسیتوز و همچنین افزایش تعداد لنفوسیتهای T و سلولهای NK  می‌گردد.

6.   کمک به درمان عفونتهای هلیکوباکتر پیلوری :

مصرف باسیل‌های اسیدلاکتیک (لاکتوباسیل‌ها) در درمان عفونتهای هلیکوباکتر پیلوری که باعث زخمهای پپتیک می‌شود مؤثر هستند، اما مطالعات بیشتر در این زمینه مورد نیاز است.

7.   درمان اسهال های ناشی ازمصرف آنتی‌بیوتیک :

درمانهای آنتی‌بیوتیکی می‌تواند باعث بهم خوردن فلورنرمال روده شود که این عدم تعادل بدلیل کاهش تعداد اسیدهای چرب زنجیره کوتاه درمسیر متابولیسم کربوهیدراتها می‌باشد که ایجاد اسهالهای اسموتیک می‌کند یا مربوط به رشد سنگین کلستریدیوم دیفسیل است، دراین موارد پروبیوتیک باعث کاهش میزان رشد پاتوژن کلستریدیوم دیفسیل و جلوگیری از روند متابولیسم ناخواسته می‌شود.

8.   کاهش التهاب:

مشخص شده که لاکتوباسیل‌ها به دلیل تنظیم عملکرد سايتوکاین‌ها می‌توانند باعث کاهش التهاب و حساسیت شوند و حدس زده می‌شود این امر غیرحساس کردن لنفوسیتهای T در مواجهه با محرکهای پیش‌التهابی باشد.

9.   کنترل عفونتهای واژینال:

مطالعات فراوان دراین زمینه مشخص کرده که پروبیوتیکها در کاهش عفونتهای ادراری و واژنیوز باکتریال مفید بوده‌اند، اما در این زمینه هم مطالعات بیشتری مورد نیاز است. 

مضرات پروبیوتیکها 

تحقیقات مختلف نشان داده است که در افراد با ضعف سیستم ایمنی، مصرف پروبیوتیکها مضر بوده است.

نمونه‌ای از سوشهای پروبیوتیک

سوش	نام اختصاری	اثرات سودمند
Bacilluscoagulans GBI-30,60,6089	GanedenBC 30	اصلاح دردهای شکمی و افزایش پاسخ ایمنی در بیماریهای ویروسی
Bifidobaeterum LAFTT Bifidobaeterum SP	LOFTFB94	حفاظت در برابر سالمونلا تیفوموریوم٬ ایکولای پاتوژن ، هلیکوباکترپیلوری و ليستریا مونوسیتوژن
Lactobacillus Acidophilus LAFTT  ® LIO Lactobacillus Acidophilus	LAFTTLIO	کاهش واکنش‌های آلرژیک، حفاظت در برابر عفونتهای ليستریا مونوسیتوژن و کاهش حجم تومورهای روده‌ای درموش
Lactobacillus Rhamnosus GR -l& Lactobacillus Reuteri  RC -14	Bion Flore In time  jarrow FemDoPhilus	مصرف دهانی آن در خانمها باعث جلوگیری از عفونتهای واژینال می‌شود

 

منابع :

•1.   Probiotic bacterial Escherichia Coli strain Nissle 1917 attenuates acute Gastric leisions by stress. kon turek pc, shwowskiz, etal.J physiol  phramcol 2009 Dec: 60 suppl 6:41-8.

•2.   Lacto bacillus by-products inhibit the growth and virulence of uropathogenic Escherichiacoli caclieux PA, Barton J, etal. J physiol pharmacol 2009 Dec: 60 supple 6: 13-8.

•3.   Various effects of different probiotic strains in allergic disorders: an update from laboratory and clinical data.

Ozdemiro. Jin. Exp Immunol. 2010 Mar 16.