تستهای تشخیصی جدید در حوزه کانسر و بیماریهای زنان

دكتر مهرداد ونكي-آزمايشگاه پاتوبيولو‍ژي فروردين

HE4 Tumor Marker

تومورماركر HE4يك تومورماركر جديد جهت مانيتورينگ و ميزان پاسخ‌دهی به درمان در كانسرهای تهاجمي اپی‌تليال تخمدان می‌باشد. در ضمن درخواست همزمان دو تومورماركر CA125 و HE4 در تخمين میزان ريسك (خطر ) كانسر تخمدان در خانم‌هایي كه دارای توده لگنی (قبل یا بعد از يائسگی) می‌باشند، بسيار مفید و كمك كننده خواهد بود.

SCCA (Squamous Cell Carcinoma Ag Tumor Marker) Tumor Marker  

ارزش بالينی آنتی ژن SCC در كانسرهای گردن رحم می‌باشد. آنتی‌ژن SCC در خانواده مهاركننده‌هاي سرین و سيستئین پروتئازاست. آنتي‌ژن در بافت نرمال گردن رحم وجود دارد و میزان آن در ضايعات دیسپلاستيك و در كارسینوم SCC گردن رحم افزايش می‌يابد، بخصوص در انواع متوسط که تا بخوبی تمايز‌یافته، به خوبی قابل مشاهده است.

مطالعات بالينی اخير نشان داده است كه همبستگی خوبي بين ميزان سطح سرمی SCC آنتي‌ژن و گسترش بیماری، پیش‌آگهی و تشخیص زودرس عود تومور وجود دارد. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند كه اندازه SCCA یك ماركر مستقیم خوب برای مانیتور كردن اثرات درمانی است.

سطح سرمی قبل از شروع آنتی‌ژن SCC یك فاكتور تشخیصی در مراحل اولیه كانسرهای گردن رحم را بدست داده است. افزایش سطح سرمی آنتی‌ژن SCC در زمان تشخیص مراحل 1Bو2A كانسر گردن رحم نشان‌دهنده شانس 3 برابر عود تومور بدون وابستگی به اندازه تومور، درجه یا وجود متاستاز به غدد لنفاوی است، بنابراین اندازه‌گیری آنتی‌ژن SCC قبل از درمان می‌تــواند در انتخاب بیماران پرخطر(High Risk)  برای درمان مكمل مورد استفاده قرار گیرد.

اندازه‌گیری مكرر بعد از جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی نشان می‌دهد كه آنتی‌ژن SCC ماركر حساس‌تری برای تشخیص پیشرفت یا عود نسبت به CYFRA_21 یا TPS و CEAاست، در حالیكه در بیماران مبتلا به آدنوكارسینوم تنهای گردن رحم (Pure) اندازه‌گیری CA125 وCEA  بر اندازه‌ گیری SCCA برتری دارد.

اندازه‌گیری كمی متابولیت‌های استروژن ادراری

UEM(Urinary Estrogen Metabolits)

Estramet(2/16)[2.Hydroxy estrgen/16 α Hydroxy estrone]

ماركر تشخیصی جدید و مفید در تشخیص و مانیتورینگ ریسك كانسر سینه و دیگر بیماری‌های زنان ماركر 16/2،(estron) ، یك ماركر استروژنی مناسب در ادرار می‌باشد كه در روند تشخیصی و درمان بسیاری از بیماری‌های زنان كمك كننده و مفید می‌باشد از جمله:

(1  درمانیتورینگ و تعیین میزان ریسك كانسر سینه

( Breast Cancer Risk Assessment Factor )

محققان دریافته‌اند كه بدن انسان استروژن را به مواد متفاوت دیگری تبدیل می‌كند كه می‌توانند در ابتلا به سرطان سینه مؤثر باشند. یك فرم استروژن (دو هیدروكسی استرون) تمایل دارد كه رشد سرطان را مهار كند. فرم دیگر، (شانزده آلفا هیدروكسی استرون) در واقع موجب رشد تومور تبدیلی می گردد.

خصوصیات بیوشیمیایی هر فردی مشخص می‌كند كه چه مقدار از هر یك از این دو فرم تولید می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند كه اندازه‌گیری نسبت این دو شكل استروژن، نشانه مهمی از خطر ابتلا به سرطان پستان در آینده خواهد بود. همچنین مطالعات نشان داده كه می‌توان میزان خطر ابتلا را كاهش داد.

تست Ratio E1 OHα 16/2 چیست؟

این آزمایش دو فرم استروژن را اندازه‌گیری می‌كند:

E1 OH 2 ( 1 استروژن خوب وE1 OH 16α  استروژن ‍ بد) مطالعات نشان داده‌اند كه خانم‌هایی كه نسبت E1 OH &16/2 آن‌ها پائین است، احتمال ابتلای بیشتری به سرطان پستان دارند)

 ( 2 نازائی  (infertility)

 (3آمنوره یا قطع قاعدگی  (amenorrhea)

 (4تمایز اختلالات عملكرد اولیه یا ثانویه تخمدان  (diff of primary or secondry ovarian. Malfunction)

(5ترشح اگزون استروژن از سلول‌های بیضه یا تومورهای تخمدان (eterogen Secreting Testicular & Ovarian Tumors)

(6بلوغ زودرس درجنس مؤنث (infemales precocions puberty)

ژنوتایپ پاپیلوما ویروس انسانی (نسلی جدید از آزمایشات سرطان سرویكس)

روش ژنوتایپینگ پاپیلوماویروس به روش میكرواری ژنوتایپینگ مورد تأیید WHO و FDA ویك روش ایده‌آل برای غربالگری و ژنوتایپ می‌باشد. لازم به ذكراست كه 21 تایپ پرخطر پاپیلوما ویروس انسانی (HPV)وجود دارد. اين تايپ‌های پرخطر همان تایپ‌هائی هستند كه با تغییرات سلولی در گردن رحم زمینه‌ساز سرطان سرویكس خواهند بود.

پانل ژنوتایپ‌هائی كه با دستگاه(GenoArray PCR)  مورد اندازه‌گیری و شناسائی قرار می‌گیرند شامل:

High Risk HPV:16,18,31,35,39,45,51,52,56,58,59,66,68

Low  Risk HPV:6,11,42,43,44

Undetermined Risk HPV: HPV 53,CP8304

این دسته شامل دو مرجع amplification و تهیه كپی‌های DNA (HPV) است و مرحله دوم كه ژنوتایپ‌ها را متمایز می‌نماید، دستگاه Geno Array است كه بر روی یك نیتروسلولز 21 ژنوتایپ HPV  را به روش هیبریداسیون متمایز و شناسائی می‌كند. این روش دارای حساسیت و ویژگی بسیار بالا حدود (97-95%) می‌باشد و مورد تأئید WHO وFDA  می‌باشد و دارای تكرارپذیری بسیار عالی و مناسب است.

Actim Prom Test (IGFBP-1)

جدیدترین تست به منظور تشخیص پارگی زودرس كیسه آب در زنان باردار پارگی زودرس كیسه آب Premature Rupture of Fetal Membrane (PROM)، یكی از عوارض خطرناك بارداری است كه منشأ یك سوم زایما‌ن‌های زودرس نیز می‌باشد.

زایمان زودرس خطر مرگ و میر نوزاد را افزایش می‌دهد. علاوه بر این عارضه PROM خطر عفونت را هم در جنین و هم در مادر افزایش می‌دهد. اگرچه تشخیص دقیق این عارضه خیلی حیاتی است، ولی روش‌های قدیمی بسیار ناكارآمد بوده و اغلب نتایج اشتباهی بدست می‌دهند. روش‌های سنتی نسبت به آلوده شدن نمونه به ترشحاتی نظیر خون و مایع منی و موكوس سرویكال بسیار حساس هستند كه منجر به نتایج كاذب می‌شود. در آزمایش Actim PROM با تجسس Insuline Like Growth Factor Binding Protein 1 (IGFBP-1)، وجود مایع آمنیون را در ترشحات واژن شناسایی می‌كنیم. از آنجایی كه غلظت IGFBP-1 در مایع آمنیون به شدت بالاست، یافتن این ماده در نمونه ترشح واژن، نشانگر پارگی زودرس كیسه آب می‌باشد. تحقیقات نشان می‌دهد كه غلظت (IGFBP-1) در مایع آمنیون در اوایل حاملگی بشدت افزایش یافته و تا آخر حاملگی بالا می‌ماند، لذا این تست از همان اوایل حاملگی قابل استفاده است.

این آزمایش در چندین مطالعه مستقل در نقاط مختلف دنیا مورد ارزیابی قرار گرفته و در همه آنها اثبات شده كه این تست برای تشخیص پارگی زودرس كیسه آب دارای حساسیت و اختصاصیت مناسبی است و همیشه می‌توان به نتایج آن اعتماد كرد. متدهای سنتی نظیر اندازه‌گیریPH  و بررسی میكروسكوپی ترشحات واژن به‌هیچ‌وجه نه از نظر حساسیت و نه از نظر اختصاصی بودن قابل مقایسه با  Actim PROM نیستند.غلظتIGFBP-1 در مایع آمنیون 100 تا 1000 برابر بیشتر از سرم مادر است، بنابراین وجود آن در ترشحات واژن شاخص واضحی برای پارگی كیسه آب می‌باشد. حداقل میزان قابل‌سنجش این تست به حدی پایین است كه حتی پارگی‌های بسیار ظریف را نیز شناسایی می‌كند. غلظتIGFBP-1  در مایع منی، ادرار و خون آنچنان ناچیز است كه آلوده بودن ترشح واژن با این مایعات تأثیری بر روی تست Actin PROM نمی گذارد.

نمونه‌ گیری:

یك سواپ پنبه‌ای استریل را بمدت 15-10 ثانیه در داخل ترشحات گردن رحم و یا فورنیكس پشتی واژن قرار داده تا ترشحات را به خود جذب كند. سواپ را در داخل محلول خاصی كه از آزمایشگاه تهیه می‌كنید و یا داخل یك لوله استریل حاوی یك میلی لیتر سرم فیزیولوژی استریل قرار داده و به مدت 10 ثانیه بخوبی داخل محلول تكان دهید و در انتها با فشردن پنبه سواپ به جداره داخلی لوله آزمایش ترشحات را از داخل پنبه به مایع منتقل كرده و سواپ را دور بیاندازید. درب لوله را به خوبی بسته و نمونه را دراسرع وقت به آزمایشگاه منتقل كنید.

Actim Partus Test (phIGFBP-1)

جدیدترین تست به منظور شناسایی زنان بارداری كه در خطر زایمان زودرس هستند.

زایمان زودرس یكی از عوارض جدی بارداری است كه می تواند منجر به عواقب ناگواری گردد. ممكن است منجر به اختلالات رشد در نوزاد شده و نیز علت اصلی مرگ نوزادان در یك ماهه اول تولد است. در حدود 50 % زایمان‌های زودرس، مادر انقباضاتی را در رحم خود تجربه می‌كند. اگرچه نیمی از زنان باردار از این قبیل انقباضات شكایت می كنند، ولی فقط 20 % آن‌ها دچار زایمان زودرس میشوند، لذا یك آزمایش قابل‌اطمینان می‌تواند بین زنانی كه در خطر ابتلا به زایمان زودرس هستند از سایرین تمایز قائل شود.

با آزمایش Actim Partus می‌توان خطر زایمان زودرس را سنجید. این آزمایش كه بصورت اورژانس قابل‌ انجام می‌باشد می‌تواند وضعیت رسیده شدن گردن رحم را در حین حاملگی بررسی كند.

نتیجه منفی در این آزمایش خطر زایمان زودرس را به‌ طور قابل‌ اطمینانی رد می كند. بیمارانی كه نتیجه تست آنها مثبت می‌شود، بهتر است به ماندن در بیمارستان تشویق شوند تا در صورت بروز خطر بسادگی و بسرعت بتوان به آنها رسیدگی كرد، اما در مورد نتایج منفی نیازی به بستری كردن بیمار نیست.

Phosphorylated Insulin Like Growth Factor Binding Protein -1 یا میزان  (phIGFBP-1)در ترشحات گردن رحم همزمان با بلوغ (رسیده شدن) سرویكس افزایش می‌یابد. در مطالعه‌ای كه توسط Nuutila و همكاران در سال 1999 انجام شده مشخص شده كه میزان phIGFBP-1در گردن رحم رسیده بسیار بالاتر از گردن رحم نارس می‌باشد، همچنین تجویز ژل پروستاگلاندین نیز منجر به افزایش شدید این ماده می‌شود.

قبلاً مشخص شده بود كه 94% زنانی كه غلظت ( phIGFBP-1)در گردن رحم آنها كمتر از10 μg/L است دچار زایمان زودرس و یا حداقل دو هفته بعد از نمونه‌گیری نخواهند شد. هیچكدام از این زنان قبل از هفته 35 بارداری، زایمان نخواهند كرد. در میان زنانی كه بعلت انقباضات زودرس رحم در بیمارستان پذیرش شده‌اند 88 % آنها phIGFBP-1 بالاتر از10 μg/L داشته‌اند. تحقیقات اخیر نیز این یافته‌ها را تأیید می‌كند. به كمك تست Actim Partus می‌توان افراد در خطر زایمان زودرس را مشخص نمود و به طرز اختصاصی‌تری با یك آزمایش منفی می‌توان نشان داد كه بیمار به احتمال زیاد طی دو هفته آینده زایمان نخواهد كرد.

بیشتر مایعات بدن كه ترشحات گردن رحم را آلوده می‌كنند مانند مایع منی و ادرار، میزان بسیار ناچیزی از(phIGFBP-1)  دارند، لذا داشتن سابقه مقاربت در ساعات اخیر اثری بر روی تست Actim Partus ندارد.

نمونه‌گیری:

یك سواپ پنبه‌ای استریل را بمدت 15-10 ثانیه در داخل ترشحات گردن رحم قرار داده تا ترشحات را به خود جذب كند. سواپ را در داخل محلول خاصی كه از آزمایشگاه تهیه می‌كنید و یا داخل یك لوله استریل حاوی یك میلی‌لیتر سرم فیزیولوژی استریل قرار داده و به مدت 10 ثانیه بخوبی داخل محلول تكان دهید و در انتها با فشردن پنبه سواپ به جداره داخلی لوله آزمایش ترشحات را از داخل پنبه به مایع منتقل كرده و سواپ را دور بیاندازید. درب لوله را به خوبی بسته و نمونه را در اسرع وقت به آزمایشگاه منتقل كنید.

تست تشخیصی جهت ارزیابی پوكی استخوان β Cross Laps or CTX

ماركری با ارزش در ارزیابی پوكی استخوان تنها با یك آزمایش خون. اگرچه بعد از بلوغ استخوان‌ها دیگر رشد نمی‌كنند، ولی در هر مقطع زمانی از زندگی استخوا‌ن‌ها در حال بازسازی هستند و این موضوع برای سلامت استخوان‌ها حیاتی می‌باشد.

بازسازی استخوان‌ها یك عمل تركیبی است كه شروع آن با تخریب استخوان‌های كهنه توسط استئوكلاست‌ها می‌باشد و با ساخت استخوان‌های جدید توسط استئوبلاست‌ها ادامه پیدا می‌كند. بعد از میانسالی استخوان‌ها كم‌كم تحلیل می‌روند، زیرا تخریب استخوانی نسبت به ساخت آن فعال‌تر می‌باشد.

سه روش تشخیص اصلی برای ارزیابی وضعیت استخوان‌ها وجود دارد:

 • تكنیك‌های عكسبرداری و رادیوگرافی

 • بیوپسی استخوان

 • اندازه‌ گیری ماركرهای بیوشیمی استخوان

مطالعات نشان داده كه اندازه‌گیری تراكم استخوان مهمترین روش در بررسی استئوپروز می‌باشد، اگرچه تشخیص تغییرات استخوانی در فاز حاد بیماری و نیز مراحل اولیه با اندازه‌گیری تراكم استخوان مشكل است.

بیوپسی استخوان یك روش تهاجمی است و نمی‌توان از آن بعنوان یك آزمایش روتین برای بیماران استئوپورزی استفاده كرد، اما ماركرهای بیوشیمیایی می‌توانند برای تشخیص اولیه و بررسی پیشرفت بیماریهای متابولیك استخوان مورد استفاده روتین قرار بگیرند.

دراثر فعالیت استئوكلاست‌ها با هیدرولیز كلاژن طی فرآیند تخریب استخوان، اسیدهای آمینه انتهایی در قسمت C-Terminal جدا گشته و وارد جریان خون می‌شوند كه به آن CTX یا  Cross Laps β می‌گویند، استئوكلسین نیز پروتئین دیگری است كه در ساختمان ماتریكس استخوانی وجود دارد و همانند  CTX در فرآیند تخریب استخوان و بر اثر فعالیت استئوكلاست‌ها، از استخوان‌ها وارد جریان خون می‌شود.

مقادیر بالای ماركر بیوشیمیایی CTX در خون نشانه افزایش تخریب (تحلیل) استخوان است كه می‌تواند بر اثر فعال شدن غده پاراتیروئید، مقادیر پایین استرادیول و با تأثیر كمتر تستوسترون و همچـــنین SHBG به‌عنوان پروتئین ناقل این دو هورمون باشد. اندازه‌گیری CTX بعنوان یك ماركر كاتابولیكی در تحلیل استخوان‌ها خصوصاً در ارزیابی نتیجه درمان می‌تواند كمك‌ كننده باشد، ولی لازم است كه سطح آن قبل از شروع درمان نیز اندازه‌گیری شود. كاهـش 50-30 درصدی CTX پس از سه ماه از شروع درمان‌های ضد تحلیل استخوان، نشان‌دهنده مؤثر بودن درمان می باشد. در تشخیص اولیه استئوپوروز نیز افزایش CTX نسبت به مقادیر طبیعی جامعه می تواند نشانه خطر پوكی استخوان باشد.

PLGF (Placenta Growth Factor )

یک مارکر جدید جهت تشخیص و پیش‌آگهی پره‌اکلامپسی (Per Eclampsia) می‌باشد. اختلال و تغییرات غیرطبیعی در ایجاد عروق خونی در دوران رشد جنینی  Angiogencsis)) یکی از عمده‌ ترین علل برای ایجاد پره‌اکلامپسی و افزایش فاکتور رشد داخل رحمی (PLGF) است که جزء خانواده VEGF بوده، لذا این تست در مقایسه با مانیتورینگ آزمایش ادرار 24 ساعته (از نظر دفع پروتئین) و فشار خون بالا در ماه‌های آخر بارداری پیش‌ آگهی بیشتری داشته که برای سلامت مادر و جنین بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

Reference:

1- Labtestonline.com

2- parse medical.lab journal

3- pubmed.com