منابع خطا در گروه‌بندی سیستم ABO و ارائه راهکارها

سیستم گروه خون ABO از مهم‌ترین سیستم‌های گروه خونی در تزریق خون و پیوند بافت توپر (Solid) مانند کلیه است. این سیستم در سال 1900 توسط کارل لاند اشتاینر کشف گردید. آنتی‌ژن‌های گروه خونی ABO روی کاربوهیدرات‌ها شکل می‌گیرند. سطح گلبول‌های قرمز سرشار از شاخه‌های قندی یا الیگوساکاریدهاست. الیگوساکاریدها از طریق گالاکتوزآمین به اسکلت‌های پلی پپتیدی و از طریق گلوکز به واحدهای سرامیدی گلیکو اسفینگولیپیدها متصل می‌شوند.

ژن‌های سیستم ABO روی بازوی بلند کروموزوم شماره 9 (9q34) قرار گرفته و دارای هفت اگزون یا ناحیه رمز دهنده می‌باشند. سیستم ABO دارای بارکد 001 و سیستم Hh دارای بارکد 018 از سوی کمیته بین‌المللی انتقال خون (ISBT) می‌باشد. سیستم ABO دارای دو ژن اصلی A و B و چهار فنوتیپ A و B و AB و O می‌باشد. ژن‌های A و B به شیوه آتوزوم کودومینان (Codominant) به ارث می‌رسند، بدین مفهوم که ژن‌های A و B به صورت هم‌غالب بیان می‌گردند. گروه خون O به شیوه آتوزوم مغلوب و در نتیجه به ارث بردن دو ژن آمورف O (فاقد فراورده فعال) به وجود می‌آید. ژن‌های A و B بر ژن O غالب بوده و آلل‌هاي متعددی در جایگاه‌های ژنی ABO وجود داشته که منجر به ایجاد گروه‌های فرعی در این سیستم می‌گردند. ژنوتایپ شخص در گروه خون A می‌تواند یکی از دو حالت AA یا AO باشد، بدین مفهوم که از یکی از والدین ژن A و از دیگری ژن O به ارث رسیده باشد یا به عبارت دیگر یکی از هاپلوتایپ‌های کروموزوم 9 دربردارنده ژن A و دیگری ژن O است. در حالت AA شخص برای ژن A هموزیگوت می‌باشد. ژنوتایپ در گروه خون O به صورت OO است، بدین مفهوم که هاپلوتایپ پدری و مادری ژن O را به ارث داده‌اند. در گروه AB شخص ژن‌های A و B را به ارث برده است.

مثال: از ازدواج گروه O با گروه AB کدام گروه‌های خون در فرزندان انتظار می‌رود؟

Oگروه ® OO ژنوتایپ

ABگروه ® AB ژنوتایپ

AB × OO ® AO, BO ژنوتایپ‌های ممکن در فرزندان®

A, B : گروه خون فرزندان

مثال: از ازدواج گروه A با گروه B امکان چه گروه‌هایی در فرزندان است؟

A گروه ® AA, AO ژنوتایپ‌های ممکن

B گروه ® BB, BO ژنوتایپ‌های ممکن

AA × BB ® AB

AA × BO ® AB, AO ® AB, A

AO × BB ® AB, BO ® AB, B

AO × BO ® AB, AO, BO, OO ® AB, A, B, O

گرچه آنتی‌ژن‌های ABO دارای شاخص‌های قندی هستند ولی فرآورده ژن‌های ABO پروتئین‌هایی با ویژگی گلیکوزیل ترانسفراز هستند، بدین مفهوم که قند مخصوصی را که قند غالب گروه خونی است به گالاکتوز انتهایی شاخه الیگوساکاریدها در سطح گلبول‌های قرمز پیوند می‌دهند.

آنتی‌ژن‌های ABO نه تنها در سطح گلبول‌های قرمز بلکه روی تمام سلول‌های بدن و در 80% موارد حتی در ترشحات هم بیان می‌شوند و از این‌رو به آنتی‌ژن‌های ABO آنتی‌ژن خونی ـ بافتی (Histo blood) گفته می‌شود.

برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های ABO روی گلبول‌های قرمز و سایر سلول‌ها و ترشحات بدن، احتیاج به ژن‌های H و مترشحه (Secretor) Se است که در کنار هم روی کروموزوم شماره 19 (19q13) قرار دارند. آلل‌های جایگاه ژن H را به H و h نمایش داده و هر شخصی به یکی از شیوه‌های HH و Hh و hh آن‌ را به ارث می‌برد. ژن H در حالت‌های HH و Hh غالب بوده و فرآورده آن ترانسفرازی بنام Fut1 یا فوکوزیل ترانسفراز یک می‌باشد که قند فوکوز را به الیگوساکاریدها پیوند می‌دهد. با این پیوند، ماده H یا الیگوساکاریدهای فوکوزیله تایپ 2 که برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های ABO اساسی هستند روی گلیکوپروتئین و گلیکولیپیدهای گلبول‌های قرمز به‌وجود می‌آیند. فراوانی ژن H تقریباً نزدیک 100 درصد است و این توانایی را دارد که حدود دو میلیون ماده H را در سطح هر گلبول تولید کند. در وراثت به شیوه hh ماده پیش‌نیاز برای تولید آنتی‌ژن‌های ABO روی گلبول‌های قرمز به وجود نمی‌آید.

فراوانی ژن مترشحه (Se) حدود 80% است و به سه شیوه SeSe و Sese و sese به ارث می‌رسد. ژن مترشحه در حالات SeSe و Sese فعال و فرآورده آن Fut2 یا فوکوزیل ترانسفراز-2 است که عملکردی شبیه ژن H دارد ولی سوبسترای آن تایپ یک الیگوساکاریدها است که در سلول‌های ترشحی و ترشحات بدن افراد مترشحه به صورت گلیکوپروتئین وجود دارد.

بنابراین فرآورده ژن مترشحه فوکوزیله کردن الیگوساکاریدهای تایپ یک و تولید ماده پیش‌نیاز اچ برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های گروه خونی در مایعات بدن مانند اشک، عرق بدن، ادرار، شیر، مایع منی و … است. چنین تصور می‌شود که ژن‌های Fut1 و Fut2 در نتیجه دوبل شدن بوجود آمده‌اند.

فرآورده ژن A ترانسفرازی است که قند ان ـ استیل گالاکتوز آمین را به ساختارهای پلی‌ساکاریدی پیوند می‌دهد، ولی شرط این پیوند، عملکرد قبلی ژن H روی گلبول‌های قرمز و فوکوزیله کردن تایپ 2 الیگوساکاریدها است.

ترانسفراز A نیز می‌تواند چنانچه در ترشحات بدن ماده H ترشحی تحت تأثیر ژن Se تولید شده باشد قند اختصاصی خود یا قند ایمونودمینان گروه (Immunodominant) A را به H ترشحی پیوند دهد و آنتی‌ژن A را در مایعات بدن ظاهر سازد.

آلل‌های مختلف ژن A وجود دارند و دو آلل شایع آن A1 و A2 است. ژن A1 این توانایی را دارد که حدود 1000000 از ماده H را به جایگاه آنتی‌ژنی A تبدیل کرده و به قند اختصاصی خود یعنی ان ـ استیل گالاکتوز آمین متصل کند. ژن A2 قادر به تولید 240000 آنتی‌ژن A از ماده‌های اچ است. ژن A1 بر سایر آلل‌های ژن A غالب است و فنوتیپ A2 زمانی به ارث می‌رسد که شخص دارای ژنوتایپ A2A2 باشد. فرآورده ژن B ترانسفرازی است که قند اختصاصی گروه B یا D–گالاکتوز را به الیگوساکاریدهای فوکوزیله پیوند می‌دهد.

ژن B این توانایی را دارد که تا حدود 700,000 ماده اچ را به آنتی‌ژن B تبدیل کند.

در وراثت ژن‌های A و B دو ترانسفراز جداگانه با فعالیت A و B تولید می‌شوند. در گروه AB گاهی امکان دارد تمامی ماده‌های H به آنتی‌ژن‌های A و B تبدیل شوند. با وراثت هموزیگوت ژن O که غالباً ناشی از ترانسفراز جهش یافته A یا B بوده و فاقد فرآورده فعال است، گروه خون O ایجاد می‌شود. در گروه خون AB قندهای ویژه گروه خون‌هایA و B توسط دو ترانسفراز اختصاصی روی سطح گلبول قرمز قرار می‌گیرند. در گروه O ماده H به صورت دست نخورده با قند اختصاصی فوکوز روی گلبول‌ها باقی می‌ماند. وفور ماده H روی گلبول‌های قرمز به ترتیب O>A2>B>A2B>A1>A1B می‌باشد، بدین مفهوم که گروه O بیشترین و A1B كمترین مقدار ماده اچ را دارد. در گروه خون O قندهای ویژه گروه خون‌های A و B روی سطح گلبول شکل نگرفته و تنها ماده H به‌وفور یافت می‌شود.

چنانچه شخصی مترشحه باشد مواد گروه خونی در ترشحات بدن ظاهر می‌شود، برای مثال شخص مترشحه با گروه B مواد آنتی‌ژنی B و H و شخص مترشحه با گروه O ماده اچ و شخص AB مواد A و B و H را وارد ترشحات می‌کند.

ساختمان قندهای ویژه گروه خونی A و B

در وراثت hh به شیوه هموزیگوت ماده اچ روی گلبول‌های قرمز تولید نمی‌گردد و در این حالت حتی با وجود ژن‌های A و B، گروه خونی تولید نمی‌شود. اصطلاح گروه خونی این‌ حالت را به O بمبئی (Oh) نمایش می‌دهند که فاقد ماده اچ و آنتی‌ژن‌های A و B است. چنانچه شخص O بمبئی دارای ژن A باشد به و در صورت داشتن ژن B به نمایش می‌دهند.

در فنوتیپ Oh یا بمبئی کلاسیک ژن مترشحه نیز فعال نبوده و در مایعات بدن مواد ترشحی گروه خونی نیز تولید نمی‌شوند.

در گروه پارابمبئی یا بمبئی مترشحه، ژن H غیر فعال ولی ژن Se (مترشحه) فعال است و از اینرو آنتی‌ژن‌های گروه خونی تنها در ترشحات بدن بوجود می‌آیند، چون فقط H ترشحی تولید می‌گردد. گاهی اندکی از مواد ترشحی گروه خون به صورت غیرفعال جذب گلبول‌های قرمز شده و آنتی‌ژن‌های ضعیفی از A و B روی گلبول‌ها ممکن است یافت شود. گروه پارابمبئی A را به Ah و پارابمبئی B را به Bh نمایش می‌دهند. گروه بمبئی و پارابمبئی دارای آنتی اچ بوده و در موقع نیاز به تزریق خون بایستی حتماً خون O بمبئی دریافت کنند.

ژنتیک سیستم “ABH“

ژن‌های سیستم گروه خونی ABO روی بازوی بلند کروموزوم 9 (9q34) قرار دارند و فراورده آنها گلیکوزیل ترانسفراز با وزن مولکولی 41 کیلو دالتون و 353 آمینو اسید است. ترانسفرازها عرض غشاء را طی کرده و فعالیت آنها در پایانه کاربوکسیلی در ساختمان گلژی می‌باشد. ترانسفرازهای گروه خونی A و B حدود 98% با هم شباهت دارند و در 4 اسید آمینه کلیدی در موقعیت‌های 176، 235، 266، 268 با هم تفاوت دارند. اسید آمینه شماره 268 ترانسفرازها برای ایجاد گروه خونی A یا B بسیار لازم و اساسی است.

تفاوت اسیدآمینه‌های کلیدی در ترانسفرازهای A و B

ژن‌های گروه خونی ABO (ژن A یا B) دارای 7 اگزون می‌باشند. جهش‌ها، حذف‌ها و وارد شدن نوکلئوتیدها در اگزون‌های 6 و 7 موجب بروز آلل‌های مختلف و گروه‌های فرعی در سیستم می‌گردد. وقتی که ژن A در 4 اسید آمینه کلیدی خود بدون جهش یا تغییر باشد تایپ ژنی آن را به AAAA و مربوط به B را به BBBB نشان می‌دهند. ترانسفراز A قند اختصاصی گروه خون A یا ان-استیل گالاکتوز آمین را که به آن قند غالب A نیز گویند به ماده H پیوند می‌دهد و از این‌رو گروه A تولید می‌شود. ترانسفراز B قند D–گالاکتوز را به ماده اچ پیوند داده و گروه خونی B به وجود می‌آورد.

گفتنی است که فنوتیپ گروه O بر اثر جهش‌های مختلف در ترانسفرازهای A یا B ایجاد می‌شود که حاصل آن ترانسفراز غیرفعال است. شایع‌ترین آلل O را O01 گویند که حذف یک نوکلئوتید در ابتدای ژن (261 delG) موجب تغییر قرائت ژنتیکی (Frame shift) و شکل گرفتن ترانسفرازی ناقص و غیرفعال است. آلل شایع دیگر O02 دارای همان حذف 261 delG بوده و علاوه بر آن دارای 9 جهش نقطه‌ای دیگر است. آلل دیگر O که در اروپا شایع است O03 است که بسیار شبیه به ترانسفراز A بوده ولی در موقعیت بحرانی و اساسی ‏268 دارای اسید آمینه آرژنین بجای گلایسین به علت جهش (Missense) شده است. تاکنون 61 جهش مختلف که منجر به بروز فنوتایپ O می‌شود گزارش شده است.

گروه خون A2 دارای دوجهش است، جایگزینی لوسین با پرولین در وضعیت 156 (Pro 156>Leu) و دیگری حذف یک نوکلئوتید در موقعیت 1060 که منجر به ترجمه 21 اسید آمینه اضافی در پایانه کربوکسیلی ترانسفراز A گشته و از این‌رو موجب ضعیف شدن ترانسفراز A و جایگاه کمتر A می‌گردد. در گروه Ae1 وارد شدن یک نوکلئوتید موجب تغییر قرائت ژنتیکی و ترجمه 37 اسید آمینه اضافی در ترانسفراز A می‌گردد. جهش‌های نقطه‌ای الل‌های مختلف گروه‌های فرعی A و B مانند A3 و Ax و Am و Aend و B3 و Bx را به وجود می‌آورد.

ترانسفرازهای هیبرید

دو گروه خون CisAB و B(A) فراورده ترانسفرازهای هیبرید هستند. در فنوتیپ B(A) تنها یکی از چهار اسید آمینه کلیدی BBBB جهش یافته و در این مثال گلایسین در موقعیت 235 بجای سرین نشسته است. این ترانسفراز دارای اسید آمینه اصلی و اساسی برای ساختن گروه B است و گروه واقعی هم B است ولی جایگزینی یکی از اسید آمینه‌های کلیدی A موجب شده است که تعداد اندکی قند اختصاصی گروه A هم به ماده H پیوند دهد. گفتنی است که تایپ سلولی و سرمی در فنوتیپ B(A) گروه B را نشان می‌دهد و تنها بـــــــــــرخی از آنتی‌بادی‌هاي مونوکلونال مانند MHO4 قادر به تشخیص این مقدار اندک از قند اختصاصی A است. جهش در اسید آمینه‌های جایگاه‌های داغ و بحرانی ترانسفراز‌های گروه‌های خونی با شکل‌گیری ترانسفرازهای هیبرید و در نتیجه فنوتیپ‌های هیبرید همراه می‌باشد.

در گروه CisAB ترانسفرازی مشترک با فعالیت A و B روی یکی از هاپلوتیپ‌های کروموزوم 9 شکل می‌گیرد که فرآورده آن گروه خون CisAB است. در گروه CisAB آنتی‌ژن‌های A و B بیان می‌گردند ولی به قدرت AB کلاسیک نمی‌باشند. تاکنون حداقل 5 جهش مختلف برای تولید CisAB و هم برای B(A) گزارش شده است. در گروه CisAB هاپلوتایپ دیگر کروموزوم 9 ممکن است دارای ژن O باشد. گروه CisAB در ازدواج با گروه O می‌تواند فرزند AB داشته باشد که این حالت در AB کلاسیک دور از انتظار است.

گروه‌های فرعی A

حدود 80% افراد گروه A در گروه A1 و 19% در گروه A2 و بقیه گروه‌های فرعی A حدود 1% موارد را تشکیل می‌دهد. به ویژگی‌های A1 و A2 توجه کنید.

ویژگی‌های گروه خونی A1 و A2

  سیستم گروه خون ABO از مهم‌ترین سیستم‌های گروه خونی در تزریق خون و پیوند بافت توپر (Solid) مانند کلیه است. این سیستم در سال 1900 توسط کارل لاند اشتاینر کشف گردید.

آنتی‌ژن‌های گروه خونی ABO روی کاربوهیدرات‌ها شکل می‌گیرند. سطح گلبول‌های قرمز سرشار از شاخه‌های قندی یا الیگوساکاریدهاست. الیگوساکاریدها از طریق گالاکتوزآمین به اسکلت‌های پلی پپتیدی و از طریق گلوکز به واحدهای سرامیدی گلیکو اسفینگولیپیدها متصل می‌شوند.

ژن‌های سیستم ABO روی بازوی بلند کروموزوم شماره 9 (9q34) قرار گرفته و دارای هفت اگزون یا ناحیه رمز دهنده می‌باشند. سیستم ABO دارای بارکد 001 و سیستم Hh دارای بارکد 018 از سوی کمیته بین‌المللی انتقال خون (ISBT) می‌باشد. سیستم ABO دارای دو ژن اصلی A و B و چهار فنوتیپ A و B و AB و O می‌باشد. ژن‌های A و B به شیوه آتوزوم کودومیناCodominant) )به ارث می‌رسند، بدین مفهوم که ژن‌های A و B به صورت هم‌غالب بیان می‌گردند. گروه خون O به شیوه آتوزوم مغلوب و در نتیجه به ارث بردن دو ژن آمورف O (فاقد فراورده فعال) به وجود می‌آید. ژن‌های A و B بر ژن O غالب بوده و آلل‌هاي متعددی در جایگاه‌های ژنی ABO وجود داشته که منجر به ایجاد گروه‌های فرعی در این سیستم می‌گردند. ژنوتایپ شخص در گروه خون A می‌تواند یکی از دو حالت AA یا AO باشد، بدین مفهوم که از یکی از والدین ژن A و از دیگری ژن O به ارث رسیده باشد یا به عبارت دیگر یکی از هاپلوتایپ‌های کروموزوم 9 دربردارنده ژن A و دیگری ژن O است. در حالت AA شخص برای ژن A هموزیگوت می‌باشد. ژنوتایپ در گروه خون O به صورت OO است، بدین مفهوم که هاپلوتایپ پدری و مادری ژن O را به ارث داده‌اند. در گروه AB شخص ژن‌های A و B را به ارث برده است.

مثال: از ازدواج گروه O با گروه AB کدام گروه‌های خون در فرزندان انتظار می‌رود؟

Oگروه  ® OO ژنوتایپ

ABگروه ® AB ژنوتایپ

AB × OO ® AO, BO ژنوتایپ‌های ممکن در فرزندان®

A, Bگروه خون فرزندان

مثال: از ازدواج گروه A با گروه B امکان چه گروه‌هایی در فرزندان است؟

A گروه ® AA, AO  ژنوتایپ‌های ممکن

B گروه ® BB, BO ژنوتایپ‌های ممکن

AA × BB ® AB

AA × BO ® AB, AO ® AB, A

AO × BB ® AB, BO ® AB, B

AO × BO ® AB, AO, BO, OO ® AB, A, B, O

 گرچه آنتی‌ژن‌های ABO دارای شاخص‌های قندی هستند ولی فرآورده ژن‌های ABO پروتئین‌هایی با ویژگی گلیکوزیل ترانسفراز هستند، بدین مفهوم که قند مخصوصی را که قند غالب گروه خونی است به گالاکتوز انتهایی شاخه الیگوساکاریدها در سطح گلبول‌های قرمز پیوند می‌دهند.

آنتی‌ژن‌های ABO نه تنها در سطح گلبول‌های قرمز بلکه روی تمام سلول‌های بدن و در 80% موارد حتی در ترشحات هم بیان می‌شوند و از این‌رو به آنتی‌ژن‌های ABO آنتی‌ژن خونی ـ بافتی (Histo blood) گفته می‌شود.

برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های ABO روی گلبول‌های قرمز و سایر سلول‌ها و ترشحات بدن، احتیاج به ژن‌های H و مترشحه (Secretor) Se است که در کنار هم روی کروموزوم شماره 19 (19q13) قرار دارند. آلل‌های جایگاه ژن H را به H و h نمایش داده و هر شخصی به یکی از شیوه‌های HH و Hh و hh آن‌ را به ارث می‌برد. ژن H در حالت‌های HH و Hh غالب بوده و فرآورده آن ترانسفرازی بنام Fut1 یا فوکوزیل ترانسفراز یک می‌باشد که قند فوکوز را به الیگوساکاریدها پیوند می‌دهد. با این پیوند، ماده H یا الیگوساکاریدهای فوکوزیله تایپ 2 که برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های ABO اساسی هستند روی گلیکوپروتئین و گلیکولیپیدهای گلبول‌های قرمز به‌وجود می‌آیند. فراوانی ژن H تقریباً نزدیک 100 درصد است و این توانایی را دارد که حدود دو میلیون ماده H را در سطح هر گلبول تولید کند. در وراثت به شیوه hh ماده پیش‌نیاز برای تولید آنتی‌ژن‌های ABO روی گلبول‌های قرمز به وجود نمی‌آید.

فراوانی ژن مترشحه (Se) حدود 80% است و به سه شیوه SeSe و Sese و sese به ارث می‌رسد. ژن مترشحه در حالات SeSe و Sese فعال و فرآورده آن Fut2 یا فوکوزیل ترانسفراز-2 است که عملکردی شبیه ژن H دارد ولی سوبسترای آن تایپ یک الیگوساکاریدها است که در سلول‌های ترشحی و ترشحات بدن افراد مترشحه به صورت گلیکوپروتئین وجود دارد.

بنابراین فرآورده ژن مترشحه فوکوزیله کردن الیگوساکاریدهای تایپ یک و تولید ماده پیش‌نیاز اچ برای شکل‌گیری آنتی‌ژن‌های گروه خونی در مایعات بدن مانند اشک، عرق بدن، ادرار، شیر، مایع منی و … است. چنین تصور می‌شود که ژن‌های Fut1 و Fut2 در نتیجه دوبل شدن بوجود آمده‌اند.

فرآورده ژن A ترانسفرازی است که قند ان ـ استیل گالاکتوز آمین را به ساختارهای پلی‌ساکاریدی پیوند می‌دهد، ولی شرط این پیوند، عملکرد قبلی ژن H روی گلبول‌های قرمز و فوکوزیله کردن تایپ 2 الیگوساکاریدها است. 

ترانسفراز A نیز می‌تواند چنانچه در ترشحات بدن ماده H ترشحی تحت تأثیر ژن Se تولید شده باشد قند اختصاصی خود یا قند ایمونودمینان گروه (Immunodominant) A را به H ترشحی پیوند دهد و آنتی‌ژن A را در مایعات بدن ظاهر سازد. 

آلل‌های مختلف ژن A وجود دارند و دو آلل شایع آن A1 و A2 است. ژن A1 این توانایی را دارد که حدود 1000000 از ماده H را به جایگاه آنتی‌ژنی A تبدیل کرده و به قند اختصاصی خود یعنی ان ـ استیل گالاکتوز آمین متصل کند. ژن A2 قادر به تولید 240000 آنتی‌ژن A از ماده‌های اچ است.

ژن A1 بر سایر آلل‌های ژن A غالب است و فنوتیپ A2 زمانی به ارث می‌رسد که شخص دارای ژنوتایپ A2A2 باشد.  فرآورده ژن B ترانسفرازی است که قند اختصاصی گروه B یاD–گالاکتوز را به الیگوساکاریدهای فوکوزیله پیوند می‌دهد.

ژن B این توانایی را دارد که تا حدود 700000 ماده اچ را به آنتی‌ژن B تبدیل کند.

در وراثت ژن‌های A و B دو ترانسفراز جداگانه با فعالیت A و B تولید می‌شوند. در گروه AB گاهی امکان دارد تمامی ماده‌های H به آنتی‌ژن‌های A و B تبدیل شوند. با وراثت هموزیگوت ژن O که غالباً ناشی از ترانسفراز جهش یافته A یا B بوده و فاقد فرآورده فعال است، گروه خون O ایجاد می‌شود.

در گروه خون AB قندهای ویژه گروه خون‌هایA  و B توسط دو ترانسفراز اختصاصی روی سطح گلبول قرمز قرار می‌گیرند.

در گروه O ماده H به صورت دست نخورده با قند اختصاصی فوکوز روی گلبول‌ها باقی می‌ماند. وفور ماده H روی گلبول‌های قرمز به ترتیب O>A2>B>A2B>A1>A1B می‌باشد، بدین مفهوم که گروه O بیشترین و A1B كمترین مقدار ماده اچ را دارد.

 در گروه خون O قندهای ویژه گروه خون‌های A و B روی سطح گلبول شکل نگرفته و تنها ماده H به‌وفور یافت می‌شود.

چنانچه شخصی مترشحه باشد مواد گروه خونی در ترشحات بدن ظاهر می‌شود، برای مثال شخص مترشحه با گروه B مواد آنتی‌ژنی B و H و شخص مترشحه با گروه O ماده اچ و شخص AB مواد A و B و H را وارد ترشحات می‌کند.

ساختمان قندهای ویژه گروه خونی A و B

در وراثت hh به شیوه هموزیگوت ماده اچ روی گلبول‌های قرمز تولید نمی‌گردد و در این حالت حتی با وجود ژن‌های A و B، گروه خونی تولید نمی‌شود. اصطلاح گروه خونی این‌ حالت را به O بمبئی (Oh) نمایش می‌دهند که فاقد ماده اچ و آنتی‌ژن‌های A و B است. چنانچه شخص O بمبئی دارای ژن A باشد به  و در صورت داشتن ژن B به نمایش می‌دهند.

در فنوتیپ Oh یا بمبئی کلاسیک ژن مترشحه نیز فعال نبوده و در مایعات بدن مواد ترشحی گروه خونی نیز تولید نمی‌شوند.

در گروه پارابمبئی یا بمبئی مترشحه، ژن H غیر فعال ولی ژن Se (مترشحه) فعال است و از اینرو آنتی‌ژن‌های گروه خونی تنها در ترشحات بدن بوجود می‌آیند، چون فقط H ترشحی تولید می‌گردد. گاهی اندکی از مواد ترشحی گروه خون به صورت غیرفعال جذب گلبول‌های قرمز شده و آنتی‌ژن‌های ضعیفی از A و B روی گلبول‌ها ممکن است یافت شود. گروه پارابمبئی A را به Ah و پارابمبئی B را به Bh نمایش می‌دهند. گروه بمبئی و پارابمبئی دارای آنتی اچ بوده و در موقع نیاز به تزریق خون بایستی حتماً خون O بمبئی دریافت کنند. 

ژنتیک سیستم “ABH”

ژن‌های سیستم گروه خونی ABO روی بازوی بلند کروموزوم 9 (9q34) قرار دارند و فراورده آنها گلیکوزیل ترانسفراز با وزن مولکولی 41 کیلو دالتون و 353 آمینو اسید است. ترانسفرازها عرض غشاء را طی کرده و فعالیت آنها در پایانه کاربوکسیلی در ساختمان گلژی می‌باشد. ترانسفرازهای گروه خونی A و B حدود 98% با هم شباهت دارند و در 4 اسید آمینه کلیدی در موقعیت‌های 176، 235، 266، 268 با هم تفاوت دارند. اسید آمینه شماره 268 ترانسفرازها برای ایجاد گروه خونی A یا B بسیار لازم و اساسی است. 

تفاوت اسیدآمینه‌های کلیدی در ترانسفرازهای A و B

ژن‌های گروه خونی ABO (ژن A یا B) دارای 7 اگزون می‌باشند. جهش‌ها، حذف‌ها و وارد شدن نوکلئوتیدها در اگزون‌های 6 و 7 موجب بروز آلل‌های مختلف و گروه‌های فرعی در سیستم می‌گردد. وقتی که ژن A در 4 اسید آمینه کلیدی خود بدون جهش یا تغییر باشد تایپ ژنی آن را به AAAA و مربوط به B را به BBBB نشان می‌دهند.

ترانسفراز A قند اختصاصی گروه خون A یا ان-استیل گالاکتوز آمین را که به آن قند غالب A نیز گویند به ماده H پیوند می‌دهد و از این‌رو گروه A تولید می‌شود.

ترانسفراز B قند D-گالاکتوز را به ماده اچ پیوند داده و گروه خونی B به وجود می‌آورد.

گفتنی است که فنوتیپ گروه O بر اثر جهش‌های مختلف در ترانسفرازهای A یا B ایجاد می‌شود که حاصل آن ترانسفراز غیرفعال است. شایع‌ترین آلل O را O01 گویند که حذف یک نوکلئوتید در ابتدای ژن (261 delG) موجب تغییر قرائت ژنتیکی (Frame shift) و شکل گرفتن ترانسفرازی ناقص و غیرفعال است.

آلل شایع دیگر O02 دارای همان حذف 261 delG بوده و علاوه بر آن دارای 9 جهش نقطه‌ای دیگر است. آلل دیگر O که در اروپا شایع است O03 است که بسیار شبیه به ترانسفراز A بوده ولی در موقعیت بحرانی و اساسی ‏268 دارای اسید آمینه آرژنین بجای گلایسین به علت جهش (Missense) شده است. تاکنون 61 جهش مختلف که منجر به بروز فنوتایپ O می‌شود گزارش شده است.

گروه خون A2 دارای دوجهش است، جایگزینی لوسین با پرولین در وضعیت 156 (Pro 156>Leu) و دیگری حذف یک نوکلئوتید در موقعیت 1060 که منجر به ترجمه 21 اسید آمینه اضافی در پایانه کربوکسیلی ترانسفراز A گشته و از این‌رو موجب ضعیف شدن ترانسفراز A و جایگاه کمتر A می‌گردد. در گروه Ae1 وارد شدن یک نوکلئوتید موجب تغییر قرائت ژنتیکی و ترجمه 37 اسید آمینه اضافی در ترانسفراز A می‌گردد. جهش‌های نقطه‌ای الل‌های مختلف گروه‌های فرعی A و B مانند A3 و Ax و Am و Aend و B3 و Bx را به وجود می‌آورد. 

ترانسفرازهای هیبرید

دو گروه خون CisAB و B(A) فراورده ترانسفرازهای هیبرید هستند. در فنوتیپ B(A) تنها یکی از چهار اسید آمینه کلیدی BBBB جهش یافته و در این مثال گلایسین در موقعیت 235 بجای سرین نشسته است. این ترانسفراز دارای اسید آمینه اصلی و اساسی برای ساختن گروه B است و گروه واقعی هم B است ولی جایگزینی یکی از اسید آمینه‌های کلیدی A موجب شده است که تعداد اندکی قند اختصاصی گروه A هم به ماده H پیوند دهد. گفتنی است که تایپ سلولی و سرمی در فنوتیپ B(A) گروه B را نشان می‌دهد و تنها بـــــــــــرخی از آنتی‌بادی‌هاي مونوکلونال مانند  MHO4 قادر به تشخیص این مقدار اندک از قند اختصاصی A است.

جهش در اسید آمینه‌های جایگاه‌های داغ و بحرانی ترانسفراز‌های گروه‌های خونی با شکل‌گیری ترانسفرازهای هیبرید و در نتیجه فنوتیپ‌های هیبرید همراه می‌باشد.

در گروه CisAB ترانسفرازی مشترک با فعالیت A و B روی یکی از هاپلوتیپ‌های کروموزوم 9 شکل می‌گیرد که فرآورده آن گروه خون CisAB است. در گروه CisAB آنتی‌ژن‌های A و B بیان می‌گردند ولی به قدرت AB کلاسیک نمی‌باشند. تاکنون حداقل 5 جهش مختلف برای تولید CisAB و هم برای B(A) گزارش شده است. در گروه CisAB هاپلوتایپ دیگر کروموزوم 9 ممکن است دارای ژن O باشد. گروه CisAB در ازدواج با گروه O می‌تواند فرزند AB داشته باشد که این حالت در AB کلاسیک دور از انتظار است.

گروه‌های فرعی A

حدود 80% افراد گروه A در گروه A1 و 19% در گروه A2 و بقیه گروه‌های فرعی A حدود 1% موارد را تشکیل می‌دهد. به ویژگی‌های A1 و A2 توجه کنید.

ویژگی‌های گروه خونی A1 وA2

 

چند نکته:

1- قندهای ساده و خطی را به Aa، کمی پیچیده‌تر را به Ab و فوق‌العاده پیچیده و شاخه‌ای را به Ac و Ad نشان می‌دهند. گروه خون A2 فاقد شاخه قندهای بسیار پیچیده است.

2- لکتین عصاره دانه گیاه دولی شوس بی فلوروس دارای خاصیت AntiA1 است. این لکتین می‌تواند به قندهای تکراری بچسبد و برای این کار احتیاج به حداقل 400000 جایگاه آنتی‌ژن A دارد که در مورد A1 فراهم است.

گیاه دولیشوس بای فلوروس که از آن لکتین آنتی A1 تهیه می‌شود

گروه خونی AB هم به نوبه خود به دو دسته A1B و A2B تقسیم می‌شود. آنتی‌A1 در حدود 25% افراد A2B و یک تا 8% افراد A2 وجود دارد که موجب تناقض در گروه‌بندی می‌شود. با لکتین آنتیA1 که با گروه A1B واکنش می‌دهد می‌توان آن را از A2B جدا کرد. گروه A2 بعد از O دارای بیشترین مقدار ماده اچ است.

3- گروه A1 و A1B دارای کمترین مقدار ماده اچ هستند.

4- زیر گروه‌های دیگری بر اثر الل‌های مختلف ژن A به نام‌های Aint و A3 و Ax و Am و Aend و Ael و Abantu و Afin وجود دارند.

5- علت تولید آنتی A1 در برخی از گروه‌های A2 وA2B وجود شاخه‌های قندی پیچیده‌تر در A1 و A1B است که در A2 و A2B وجود ندارند.

آنتی‌ژن‌های ABO

با وجودی که آنتی‌ژن‌های سیستم ABO در جنین 5 تا 6 ماهه قابل شناسایی هستند، ولی بیان آنها حتی در بدو تولد هم ضعیف است. برای مثال هر گلبول قرمز نوزاد با گروه خون A1 دارای 310000 جایگاه A است در حالی که در بزرگسالی به حدود 1000000 جایگاه می‌رسد. آنتی‌ژن‌ها در 2 تا 4 سالگی به سطح بالغین می‌رسند و بنظر می‌رسد که دلیل آن ساختمان‌های ساده و خطی کاربوهیدراتها در نوزاد باشد که در بزرگسالی به ساختمان‌های پیچیده‌تر تبدیل می‌گردند.

آنتی‌بادی‌های سیستم ABO

هرگاه شخصی فاقد آنتی‌ژنی از سیستم (ABO) ABH باشد به طور طبیعی دارای آنتی‌کر علیه آن می‌گردد که گاهی به آن آنتی‌بادی‌های با رخداد طبیعی گویند. این پدیده به قانون لانداشتاینر شناخته می‌شود.

نوزادان تا سه الی 6 ماهگی دارای آنتی‌کرهای گروه خونی نبوده یا عیار آن بسیار پائین و قابل شناسایی نیست. اوج شکل‌گیری آنتی‌کرها در 5 تا 10 سالگی می‌باشد و در سنین پیری عیار آنها کاهش می‌یابد. دلیل شکل‌گیری آنتی‌کرهای گروه خونی قرار گرفتن در طبیعت و روبرو شدن با انواع میکروب‌ها و قارچ‌هاست که در ساختمان خود قندهای شبیه گروه خونی دارند. برای مثال برخی از سوش‌های میکروب ای‌کلی دارای قندی شبیه گروه خونی B (گالاکتوز) است. آزمایش نشان داده است که اگر به جوجه‌ای غذای حاوی ای‌کلی (E.coli) داده شود دارای عیار بالای آنتیB می‌گردد در حالیکه اگر در محیط بدون میکروب زیست کند فاقد آنتیB می‌گردد.

بنابراین آنتی‌کرهای گروه خونی در پاسخ به آلودگی‌های محیطی ایجاد گردیده و به علت شباهت ساختار آنتی‌ژنی با سیستم ABO دارای واکنش متقاطع با آنتی‌ژن‌های گروه خونی می‌گردند. بنا به قانون لانداشتاینر افراد با گروه A دارای آنتی‌B و افراد با گروه B دارای آنتیA و افراد با گروه O دارای آنتیA و آنتیB و افراد AB فاقد آنتیA و آنتیB می‌باشند.

آنتیA و آنتیB به طور غالب از نوع IgM هستند، هر چند مقدار کمی از کلاس IgG و IgA نیز یافت می‌شود.

گفتنی است که آنتی‌بادی‌های موجود در سرم افراد گروه O مخلوطی ساده از آنتیA و آنتیB نیست، بلکه آنتیAB هم حضور دارد و بنظر می‌رسد که علیه ساختمانی مشترک در آنتی ژن A و B بوجود آمده باشد، زیرا نمی‌توان خاصیت‌ آنتیA و آنتیB آنرا از هم جدا کرد. آنتیAB در افراد با گروه O غالباً از کلاس IgG است هر چند که کلاس‌های IgM و IgA هم وجود دارند. آنتی‌بادی‌های سیستم ABO چه از نوع IgM و IgG قادر به فعال سازی کمپلمان و همولیز داخل عروقی هستند و از این‌رو سیستم ABO از مهم‌ترین در انتقال خون می‌باشد.

آنتی‌بادی‌های سیستم ABO در درجه حرارت اتاق و دمای سردتر به‌ویژه در 4 درجه در محیط سرم فیزیولوژی با آنتی‌ژن مربوطه واکنش می‌دهند. مواد محلول گروه خونی قادر به خنثی کردن آنتی‌بادی‌ها هستند. امکان دارد تزریق اشتباهی خون یا تحریک آنتی‌ژنی در حاملگی موجب تولید آنتی‌بادی ABO از جنس IgG با عیار بالا گردد که در طیف 37 درجه قادر به واکنش بوده و توسط مواد محلول گروه خونی خنثی نمی‌شود.

عیار آنتیA در افراد مختلف گروه خون B و O بین 32 تا 2048 با میانگین 256 و عیار آنتیB در افراد مختلف با گروه A و O بین 8 تا 512 با میانگین 64 متغیر است. آخرین رقتی از سرم که قادر به واکنش با گلبول‌های A یا B باشد را عیار گویند.

آنتی‌بادیهای غیرشایع در سیستم ABO

1- آنتیA1 یک آنتی‌بادی طبیعی است که در سرم برخی از افراد با گروه A2 و A2B و Ax و A3 یافت می‌شود. برای مثال حدود 1 تا 8% افراد A2 علاوه بر آنتیB دارای آنتیA1 هم می‌باشند. آنتیA1 گلبول‌های قرمز A1 را آگلوتینه کرده ولی قادر به آگلوتینه کردن گلبول‌های قرمز A2 نمی‌باشد. آنتیA1 تا زمانی‌که در حرارت سرد واکنش می‌دهد حائز اهمیت بالینی نمی‌باشد.

2– گاهی به علت تبدیل شدن تمام ماده‌های H به آنتی‌ژن‌های A و B، برخی از افراد با گروه خون A1 و A1B غیر مترشحه دارای آنتی اچ می‌گردند. این نوع آنتیH در طیف حرارتی سرد واکنش داده و حائز اهمیت بالینی نمی‌باشد. آنتی اچ در افراد با گروه بمبئی و پارابمبئی نیز یافت شده و برخلاف نوع قبلی بسیار خطرناک است. افراد با گروه بمبئی دارای آنتیA و آنتیB و آنتیAB و آنتیH می‌باشند. آنتی‌بادی‌های ABO با عبور از جفت (برای مثال آنتیAB در مادر با گروه O) می‌تواند موجب کم‌خونی همولیتیک در جنین و نوزاد با گروه A یا B گردد. آنتی‌بادی‌های ABO نیز موجب رد حاد پیوند ارگان‌های توپر مانند کلیه می‌گردند. گفتنی است که سلول‌های اندوتلیال عروق سرشار از آنتی‌ژن‌های ABO بوده و ناسازگاری گروه خونی موجب واکنش آنتی‌ژن-آنتی‌بادی و تخریب بافت پیوندی و رد سریع آن می‌گردند و از این‌رو پیوند ارگان‌های توپر بایستی از نظر گروه ABO با آنتی‌بادی‌های موجود در سرم بیمار سازگار باشد. گفتنی است که سلول‌های مادر خون‌ساز (stem cell) دارای آنتی‌ژن‌های ABO نیستند و از این‌رو رد پیوند مغز استخوان در ناسازگاری ABO صورت نمی‌گیرد، ولی واکنش همولیز به علت ناسازگاری گلبول‌های قرمز اهدا کننده و سرم بیمار ممکن است گرفتن پیوند و ساخته شدن رده‌های اریتروئیدی و مگاکاریوسیتی را به تأخیر اندازد.

گروه‌بندی سلولی و سرمی سیستم ABO

شناسایی آنتی‌ژن‌های گروه خونی روی گلبول‌های قرمز با استفاده از آنتی‌کرهای مشخص را گروه‌بندی سلولی یا تایپ مستقیم (forward) گویند.

آنتیA و آنتیB و آنتیAB با منابع انسانی و فراورده منوکلونال برای گروه‌بندی سلولی در دسترس می‌باشند. آنتیA به رنگ آبی و آنتیB به رنگ زرد و حداقل عیار آنها برای گروه‌بندی 256 است.

برای گروه‌بندی سرمی از سرم یا پلاسما می‌توان استفاده کرد و هدف، یافتن آنتی‌کرهای موجود با استفاده از مجاورت دادن سرم با گلبول‌های A و B است. برای مثال چنانچه مجاورت سرم با گلبول‌های A و B موجب آگلوتیناسیون گلبول‌های A و B گردد، می‌توان نتیجه گرفت که بیمار دارای آنتیA و آنتیB بوده و از گروه O است.

برای گروه بندی سلولی می‌توان از روش اسلاید و ترجیحاً از روش لوله‌ای استفاده کرد. در روش لوله‌ای نخست خون بیمار را حداقل یک بار شسته و از روی گلبول‌های شسته شده گروه‌بندی در لوله آزمایش انجام می‌گیرد. شسته شدن موجب برداشت پروتئین و چربی و بسیاری از عوامل مداخله‌گر در گروه‌بندی می‌شود.

گروه‌بندی سلولی به روش لوله‌ای

1- یک قطره آنتیA در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید.

2- یک قطره آنتیB در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید.

3- یک قطره آنتیAB در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید (این مرحله اختیاری است)

4- به هر لوله یک قطره از سوسپانسیون 5-2% گلبول‌های قرمز اضافه کنید.

5- لوله‌ها را مخلوط کرده و برای 15 تا 30 ثانیه با دور g1000-900 معادل 3000 دور در دقیقه سانتریفوژ کنید.

6- لوله‌ها را از سانتریفوژ بیرون آورده و با تکان ملایم برای واکنش آگلوتیناسیون بررسی کنید.

گروه‌بندی سلولی به روش اسلاید

1- یک قطره آنتی‌A روی یک اسلاید تمیز بریزید (اسلاید شماره 1)

2- یک قطره آنتی‌B روی یک اسلاید تمیز دیگر بریزید (اسلاید شماره 2)

3- یک قطره آنتی‌AB روی یک اسلاید تمیز بریزید این مرحله اختیاری است (اسلاید شماره 3).

4- به هر اسلاید یک قطره خون بیمار اضافه کرده و با اپلیکاتور در وسعت mm40 × mm20 پخش کنید. اسلاید را بمدت 2 دقیقه به صورت ملایم حرکت بالا و پایین دهید و نتیجه واکنش را قرائت کنید.

جدول گروه‌بندی سلولی و سرمی در سیستم ABO

بک تایپ سیستم ABO

مواد لازم:

1- سوسپانسیون 2 تا 5 درصد از گلبول‌های A1و B و O در لوله‌های جداگانه

2- سرم یا پلاسما

روش کار

1- سه لوله جداگانه را با علائم سلول‌های A و B و O نشانه‌گذاری کنید.

2- به هر لوله دو تا چهار قطره سرم بیافزایید.

3- یک تا دو قطره (نصف حجم سرم) از سوسپانسیون گلبولی A و B و O به لوله‌های مربوط اضافه کنید.

4- لوله‌ها را برای 30 ثانیه با دور 3000 در دقیقه سانتریفوژ کرده و برای واکنش آگلوتیناسیون بررسی کنید.

درجه واکنش برای روش لوله‌ای بعد از سانتریفوژ و پخش سلول‌ها با تکان ملایم.

چند نکته:

1-  قندهای ساده و خطی را به Aa، کمی پیچیده‌تر را به Ab و فوق‌العاده پیچیده و شاخه‌ای را به Ac و Ad نشان می‌دهند. گروه خون A2 فاقد شاخه قندهای بسیار پیچیده است.

2-  لکتین عصاره دانه گیاه دولی شوس بی فلوروس دارای خاصیت AntiA1 است. این لکتین می‌تواند به قندهای تکراری بچسبد و برای این کار احتیاج به حداقل 400000 جایگاه آنتی‌ژن A دارد که در مورد A1 فراهم است.

 گیاه دولیشوس بای فلوروس که از آن لکتین آنتی A1 تهیه می‌شود.

گروه خونی AB هم به نوبه خود به دو دسته A1B و A2B تقسیم می‌شود. آنتی‌A1 در حدود 25% افراد A2B و یک تا 8% افراد A2 وجود دارد که موجب تناقض در گروه‌بندی می‌شود. با لکتین آنتیA1 که با گروه A1B واکنش می‌دهد می‌توان آن را از A2B جدا کرد. گروه A2 بعد از O دارای بیشترین مقدار ماده اچ است.

3-    گروه A1 و A1B دارای کمترین مقدار ماده اچ هستند.

4-  زیر گروه‌های دیگری بر اثر الل‌های مختلف ژن A به نام‌های Aint و A3 و Ax و Am و Aend و Ael و Abantu و Afin وجود دارند.

5-  علت تولید آنتی A1 در برخی از گروه‌های A2 وA2B وجود شاخه‌های قندی پیچیده‌تر در A1 و A1B است که در A2 و A2B وجود ندارند.

 آنتی‌ژن‌های ABO

با وجودی که آنتی‌ژن‌های سیستم ABO در جنین 5 تا 6 ماهه قابل شناسایی هستند، ولی بیان آنها حتی در بدو تولد هم ضعیف است. برای مثال هر گلبول قرمز نوزاد با گروه خون A1 دارای 310000 جایگاه A است در حالی که در بزرگسالی به حدود 1000000 جایگاه می‌رسد. آنتی‌ژن‌ها در 2 تا 4 سالگی به سطح بالغین می‌رسند و بنظر می‌رسد که دلیل آن ساختمان‌های ساده و خطی کاربوهیدراتها در نوزاد باشد که در بزرگسالی به ساختمان‌های پیچیده‌تر تبدیل می‌گردند.

 آنتی‌بادی‌های سیستم ABO

هرگاه شخصی فاقد آنتی‌ژنی از سیستم (ABO) ABH باشد به طور طبیعی دارای آنتی‌کر علیه آن می‌گردد که گاهی به آن آنتی‌بادی‌های با رخداد طبیعی گویند. این پدیده به قانون لانداشتاینر شناخته می‌شود.

نوزادان تا سه الی 6 ماهگی دارای آنتی‌کرهای گروه خونی نبوده یا عیار آن بسیار پائین و قابل شناسایی نیست. اوج شکل‌گیری آنتی‌کرها در 5 تا 10 سالگی می‌باشد و در سنین پیری عیار آنها کاهش می‌یابد. دلیل شکل‌گیری آنتی‌کرهای گروه خونی قرار گرفتن در طبیعت و روبرو شدن با انواع میکروب‌ها و قارچ‌هاست که در ساختمان خود قندهای شبیه گروه خونی دارند. برای مثال برخی از سوش‌های میکروب ای‌کلی دارای قندی شبیه گروه خونی B (گالاکتوز) است. آزمایش نشان داده است که اگر به جوجه‌ای غذای حاوی ای‌کلی (E.coli) داده شود دارای عیار بالای آنتیB می‌گردد در حالیکه اگر در محیط بدون میکروب زیست کند فاقد آنتیB می‌گردد.

بنابراین آنتی‌کرهای گروه خونی در پاسخ به آلودگی‌های محیطی ایجاد گردیده و به علت شباهت ساختار آنتی‌ژنی با سیستم ABO دارای واکنش متقاطع با آنتی‌ژن‌های گروه خونی می‌گردند. بنا به قانون لانداشتاینر افراد با گروه A دارای آنتی‌B و افراد با گروه B دارای آنتیA و افراد با گروه O دارای آنتیA و آنتیB و افراد AB فاقد آنتیA و آنتیB می‌باشند.

آنتیA و آنتیB به طور غالب از نوع IgM هستند، هر چند مقدار کمی از کلاس IgG و IgA نیز یافت می‌شود.

گفتنی است که آنتی‌بادی‌های موجود در سرم افراد گروه O مخلوطی ساده از آنتیA و آنتیB نیست، بلکه آنتیAB هم حضور دارد و بنظر می‌رسد که علیه ساختمانی مشترک در آنتی ژن A و B بوجود آمده باشد، زیرا نمی‌توان خاصیت‌ آنتیA و آنتیB آنرا از هم جدا کرد. آنتیAB در افراد با گروه O غالباً از کلاس IgG است هر چند که کلاس‌های IgM و IgA هم وجود دارند. آنتی‌بادی‌های سیستم ABO چه از نوع IgM و IgG قادر به فعال سازی کمپلمان و همولیز داخل عروقی هستند و از این‌رو سیستم ABO از مهم‌ترین در انتقال خون می‌باشد.

آنتی‌بادی‌های سیستم ABO در درجه حرارت اتاق و دمای سردتر به‌ویژه در 4 درجه در محیط سرم فیزیولوژی با آنتی‌ژن مربوطه واکنش می‌دهند. مواد محلول گروه خونی قادر به خنثی کردن آنتی‌بادی‌ها هستند. امکان دارد تزریق اشتباهی خون یا تحریک آنتی‌ژنی در حاملگی موجب تولید آنتی‌بادی ABO از جنس IgG با عیار بالا گردد که در طیف 37 درجه قادر به واکنش بوده و توسط مواد محلول گروه خونی خنثی نمی‌شود.

عیار آنتیA در افراد مختلف گروه خون B و O بین 32 تا 2048 با میانگین 256 و عیار آنتیB در افراد مختلف با گروه A و O بین 8 تا 512 با میانگین 64 متغیر است. آخرین رقتی از سرم که قادر به واکنش با گلبول‌های A یا B باشد را عیار گویند.

 آنتی‌بادیهای غیرشایع در سیستم ABO

1-  آنتیA1 یک آنتی‌بادی طبیعی است که در سرم برخی از افراد با گروه A2 و A2B و Ax و A3 یافت می‌شود. برای مثال حدود 1 تا 8% افراد A2 علاوه بر آنتیB دارای آنتیA1 هم می‌باشند. آنتیA1 گلبول‌های قرمز A1 را آگلوتینه کرده ولی قادر به آگلوتینه کردن گلبول‌های قرمز A2 نمی‌باشد. آنتیA1 تا زمانی‌که در حرارت سرد واکنش می‌دهد حائز اهمیت بالینی نمی‌باشد.

2-  گاهی به علت تبدیل شدن تمام ماده‌های H به آنتی‌ژن‌های A و B، برخی از افراد با گروه خون A1 و A1B غیر مترشحه دارای آنتی اچ می‌گردند. این نوع آنتیH در طیف حرارتی سرد واکنش داده و حائز اهمیت بالینی نمی‌باشد. آنتی اچ در افراد با گروه بمبئی و پارابمبئی نیز یافت شده و برخلاف نوع قبلی بسیار خطرناک است. افراد با گروه بمبئی دارای آنتیA و آنتیB و آنتیAB و آنتیH می‌باشند. آنتی‌بادی‌های ABO با عبور از جفت (برای مثال آنتیAB در مادر با گروه O) می‌تواند موجب کم‌خونی همولیتیک در جنین و نوزاد با گروه A یا B گردد. آنتی‌بادی‌های ABO نیز موجب رد حاد پیوند ارگان‌های توپر مانند کلیه می‌گردند. گفتنی است که سلول‌های اندوتلیال عروق سرشار از آنتی‌ژن‌های ABO بوده و ناسازگاری گروه خونی موجب واکنش آنتی‌ژن-آنتی‌بادی و تخریب بافت پیوندی و رد سریع آن می‌گردند و از این‌رو پیوند ارگان‌های توپر بایستی از نظر گروه ABO با آنتی‌بادی‌های موجود در سرم بیمار سازگار باشد. گفتنی است که سلول‌های مادر خون‌ساز (stem cell) دارای آنتی‌ژن‌های ABO نیستند و از این‌رو رد پیوند مغز استخوان در ناسازگاری ABO صورت نمی‌گیرد، ولی واکنش همولیز به علت ناسازگاری گلبول‌های قرمز اهدا کننده و سرم بیمار ممکن است گرفتن پیوند و ساخته شدن رده‌های اریتروئیدی و مگاکاریوسیتی را به تأخیر اندازد.

 گروه‌بندی سلولی و سرمی سیستم ABO

شناسایی آنتی‌ژن‌های گروه خونی روی گلبول‌های قرمز با استفاده از آنتی‌کرهای مشخص را گروه‌بندی سلولی یا تایپ مستقیم (forward) گویند.

آنتیA و آنتیB و آنتیAB با منابع انسانی و فراورده منوکلونال برای گروه‌بندی سلولی در دسترس می‌باشند. آنتیA به رنگ آبی و آنتیB به رنگ زرد و حداقل عیار آنها برای گروه‌بندی 256 است.

برای گروه‌بندی سرمی از سرم یا پلاسما می‌توان استفاده کرد و هدف، یافتن آنتی‌کرهای موجود با استفاده از مجاورت دادن سرم با گلبول‌های A و B است. برای مثال چنانچه مجاورت سرم با گلبول‌های A و B موجب آگلوتیناسیون گلبول‌های A و B گردد، می‌توان نتیجه گرفت که بیمار دارای آنتیA و آنتیB بوده و از گروه است.

برای گروه بندی سلولی می‌توان از روش اسلاید و ترجیحاً از روش لوله‌ای استفاده کرد. در روش لوله‌ای نخست خون بیمار را حداقل یک بار شسته و از روی گلبول‌های شسته شده گروه‌بندی در لوله آزمایش انجام می‌گیرد. شسته شدن موجب برداشت پروتئین و چربی و بسیاری از عوامل مداخله‌گر در گروه‌بندی می‌شود.

گروه‌بندی سلولی به روش لوله‌ای

1– یک قطره آنتیA در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید.

2- یک قطره آنتیB در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید.

3- یک قطره آنتیAB در یک لوله تمیز ریخته و نشانه‌گذاری کنید (این مرحله اختیاری است)

4- به هر لوله یک قطره از سوسپانسیون 5-2% گلبول‌های قرمز اضافه کنید.

5- لوله‌ها را مخلوط کرده و برای 15 تا 30 ثانیه با دور g1000-900 معادل 3000 دور در دقیقه سانتریفوژ کنید.

6- لوله‌ها را از سانتریفوژ بیرون آورده و با تکان ملایم برای واکنش آگلوتیناسیون بررسی کنید.

گروه‌بندی سلولی به روش اسلاید

1- یک قطره آنتی‌A روی یک اسلاید تمیز بریزید (اسلاید شماره 1)

2- یک قطره آنتی‌B روی یک اسلاید تمیز دیگر بریزید (اسلاید شماره 2)

3- یک قطره آنتی‌AB روی یک اسلاید تمیز بریزید این مرحله اختیاری است (اسلاید شماره 3).

4- به هر اسلاید یک قطره خون بیمار اضافه کرده و با اپلیکاتور در وسعت mm40 × mm20 پخش کنید. اسلاید را بمدت 2 دقیقه به صورت ملایم حرکت بالا و پایین دهید و نتیجه واکنش را قرائت کنید.

 جدول گروه‌بندی سلولی و سرمی در سیستم ABO

بک تایپ سیستم AB

مواد لازم:

1- سوسپانسیون 2 تا 5 درصد از گلبول‌های A1و B و O در لوله‌های جداگانه.

2- سرم یا پلاسما

روش کار

1- سه لوله جداگانه را با علائم سلول‌های A و B و O نشانه‌گذاری کنید.

2- به هر لوله دو تا چهار قطره سرم بیافزایید.

3- یک تا دو قطره (نصف حجم سرم) از سوسپانسیون گلبولی A و B و O به لوله‌های مربوط اضافه کنید.

4- لوله‌ها را برای 30 ثانیه با دور 3000 در دقیقه سانتریفوژ کرده و برای واکنش آگلوتیناسیون بررسی کنید.

درجه واکنش برای روش لوله‌ای بعد از سانتریفوژ و پخش سلول‌ها با تکان ملایم

چند نکته مهم:

1- گلبول‌های قرمز برای تایپ سرمی را می‌توان در آزمایشگاه تهیه کرد، چنانچه سلولA1 در اختیار ندارید خون سه نفر از گروه A را جداگانه شسته و سوسپانسیون آنها را مخلوط کنید.

2- برای تهیه سوسپانسیون سلول B از یک نفر با گروه B کافی است.

3- سوسپانسیون گلبول‌های قرمز به مدت 24 ساعت در 4 درجه قابل استفاده است.

برای گزارش دقیق درجه آگلوتیناسیون می‌توان از لنز مخصوص بدین منظور استفاده کرد

4- لوله Ocell در بک‌ تایپ به عنوان لوله کنترل منفی به کار می‌رود. وقتی‌که لوله Ocell در بک تایپ منفی شود می‌توان تقریباً اطمینان یافت که واکنش در لوله‌های A1cell و Bcell حقیقی و قابل اطمینان هستند. واکنش‌های رولکس و آنتی‌بادی‌های سرد مداخله‌گر، لوله Ocell را در بک‌ تایپ نیز مثبت می‌کنند و از این‌رو مثبت شدن لوله Ocell تایپ سرمی یا بک تایپ را غیر قابل اعتماد می‌سازد و بایستی در پی علت مثبت شدن آن بود. چون در این حالت نمی‌توان به واکنش در لوله‌های Acell و Bcell اعتماد کرد. لوله Ocell در بک تایپ گروه‌های بمبئی و پارابمبئی واکنش آگلوتیناسیون می‌دهد و این یکی از راه‌های جدا کردن گروه بمبئی از گروه O است. گروه O بمبئی و پارابمبئی با لکتین اولکس اوراپیوس که خاصیت آنتیH دارد واکنش نمی‌دهد. در حالی که تمام گروه‌های دیگر خون با درجاتی متغیر با این لکتین واکنش می‌دهند.

از عصاره دانه گیاهی اولکس اوراپیوس می‌توان آنتی اچ تهیه کرد.

نکته‌های مهم:

بنا به استانداردهای بانک خون برای هر فرد بالای 6 ماهه بایستی گروه‌بندی سلولی و سرمی (سل تایپ و بک تایپ) انجام داد و جواب این دو یکدیگر را تأیید کنند.

در بیشتر موارد واکنش‌های قابل انتظار در گروه‌بندی مشاهده و تناقضی دیده نمی‌شود، ولی در پاره‌ای موارد با واکنش‌های اضافی و واکنش‌های ضعیف و حتی نبود واکنش در حالتی که انتظار آنرا داریم مواجه شده و گروه‌بندی را دچار تناقض می‌کند.

در این موارد بنا بر استانداردهای بانک خون چنانچه بیمار احتیاج فوری به خون دارد بایستی سریع گلبول قرمز گروه O را به عنوان دهنده همگانی برای تزریق ارسال کرد تا وقت لازم جهت حل تناقض گروه‌بندی فراهم گردد.

سلول‌های مورد استفاده در بک تایپ را می‌توان در آزمایشگاه تهیه کرد یا به صورت تجارتی خریداری کرد. نوع تجارتی آن به صورت مخلوطی از گلبول‌های ارهاش منفی است. بایستی دقت کرد که گلبول‌هایی که در بک تایپ بکار می‌روند به غیر از آنتی‌ژن‌های ABO دارای آنتی‌ژن‌های شایع دیگر گروه‌های خونی نیز می‌باشند و واکنش سرم در بک تایپ ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:

1- واکنش آنتی ژن-آنتی بادی در سیستم ABO

2- واکنش آنتی‌بادی در سرم علیه آنتی‌ژن‌هایی که در حرارت اتاق واکنش می‌دهند مانند آنتی‌ژن‌های گروه لیپمن (Lipman). لیپمن اختصاری برای آنتی‌ژن‌های لوئیس (Lewis)، Ii و P و M و ABO و N می‌باشد.

3- واکنش آتو آنتی‌کرهای سرد مانند آتو آنتیI یا آتو آنتیP.

4- واکنش غیر اختصاصی رولکس که با آگلوتیناسیون ممکن است اشتباه گردد.

واکنش‌های اضافی سرم در بک تایپ ممکن است به علت دریافت آنتی‌بادی از طریق فراورده‌های خونی باشد. مثلاً اگر به بیماری با گروه AB تعدادی کیسه خون از دهنده همگانی O تزریق شده باشد بیمار دارای آنتیA و آنتیB به طور ضعیف در سرم می‌گردد و یا اگر به بیماری کیسه‌های متعدد پلاکت غیر همگروه تزریق شود دارای آنتی‌کرهای ABO به صورت انتقال پاسیو (غیرفعال) می‌گردد. تزریق ایمونوگلوبولین‌های وریدی (IVIg) نه تنها ممکن است موجب تناقض در گروه‌بندی گردند، بلکه در پاره‌ای موارد قادرند که آزمایش‌های کومبز را نیز مثبت کنند.

ویژگی‌های سرولوژیک گروه‌های فرعی A

چند نکته مهم:

1- گلبول‌های قرمز برای تایپ سرمی را می‌توان در آزمایشگاه تهیه کرد، چنانچه سلولA1 در اختیار ندارید خون سه نفر از گروه A را جداگانه شسته و سوسپانسیون آنها را مخلوط کنید.

2- برای تهیه سوسپانسیون سلول B از یک نفر با گروه B کافی است.

3- سوسپانسیون گلبول‌های قرمز به مدت 24 ساعت در 4 درجه قابل استفاده است. 

برای گزارش دقیق درجه آگلوتیناسیون می‌توان از لنز مخصوص بدین منظور استفاده کرد.

4-  لوله Ocell در بک‌ تایپ به عنوان لوله کنترل منفی به کار می‌رود. وقتی‌که لوله Ocell در بک تایپ منفی شود می‌توان تقریباً اطمینان یافت که واکنش در لوله‌های A1cell و Bcell حقیقی و قابل اطمینان هستند. واکنش‌های رولکس و آنتی‌بادی‌های سرد مداخله‌گر، لوله Ocell را در بک‌ تایپ نیز مثبت می‌کنند و از این‌رو مثبت شدن لوله Ocell تایپ سرمی یا بک تایپ را غیر قابل اعتماد می‌سازد و بایستی در پی علت مثبت شدن آن بود. چون در این حالت نمی‌توان به واکنش در لوله‌های Acell و Bcell اعتماد کرد. لوله Ocell در بک تایپ گروه‌های بمبئی و پارابمبئی واکنش آگلوتیناسیون می‌دهد و این یکی از راه‌های جدا کردن گروه بمبئی از گروه O است. گروه O بمبئی و پارابمبئی با لکتین اولکس اوراپیوس که خاصیت آنتیH دارد واکنش نمی‌دهد. در حالی که تمام گروه‌های دیگر خون با درجاتی متغیر با این لکتین واکنش می‌دهند.

از عصاره دانه گیاهی اولکس اوراپیوس می‌توان آنتی اچ تهیه کرد.

نکته‌های مهم:

بنا به استانداردهای بانک خون برای هر فرد بالای 6 ماهه بایستی گروه‌بندی سلولی و سرمی (سل تایپ و بک تایپ) انجام داد و جواب این دو یکدیگر را تأیید کنند.

در بیشتر موارد واکنش‌های قابل انتظار در گروه‌بندی مشاهده و تناقضی دیده نمی‌شود، ولی در پاره‌ای موارد با واکنش‌های اضافی و واکنش‌های ضعیف و حتی نبود واکنش در حالتی که انتظار آنرا داریم مواجه شده و گروه‌بندی را دچار تناقض می‌کند.

در این موارد بنا بر استانداردهای بانک خون چنانچه بیمار احتیاج فوری به خون دارد بایستی سریع گلبول قرمز گروه O را به عنوان دهنده همگانی برای تزریق ارسال کرد تا وقت لازم جهت حل تناقض گروه‌بندی فراهم گردد.

سلول‌های مورد استفاده در بک تایپ را می‌توان در آزمایشگاه تهیه کرد یا به صورت تجارتی خریداری کرد. نوع تجارتی آن به صورت مخلوطی از گلبول‌های ارهاش منفی است. بایستی دقت کرد که گلبول‌هایی که در بک تایپ بکار می‌روند به غیر از آنتی‌ژن‌های ABO دارای آنتی‌ژن‌های شایع دیگر گروه‌های خونی نیز می‌باشند و واکنش سرم در بک تایپ ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:

1- واکنش آنتی ژن-آنتی بادی در سیستم ABO

2- واکنش آنتی‌بادی در سرم علیه آنتی‌ژن‌هایی که در حرارت اتاق واکنش می‌دهند مانند آنتی‌ژن‌های گروه لیپمن (Lipman). لیپمن اختصاری برای آنتی‌ژن‌های لوئیس (Lewis)، Ii و P و M و ABO و N می‌باشد.

3- واکنش آتو آنتی‌کرهای سرد مانند آتو آنتیI یا آتو آنتیP.

4- واکنش غیر اختصاصی رولکس که با آگلوتیناسیون ممکن است اشتباه گردد.

واکنش‌های اضافی سرم در بک تایپ ممکن است به علت دریافت آنتی‌بادی از طریق فراورده‌های خونی باشد. مثلاً اگر به بیماری با گروه AB تعدادی کیسه خون از دهنده همگانی O تزریق شده باشد بیمار دارای آنتیA و آنتیB به طور ضعیف در سرم می‌گردد و یا اگر به بیماری کیسه‌های متعدد پلاکت غیر همگروه تزریق شود دارای آنتی‌کرهای ABO به صورت انتقال پاسیو (غیرفعال) می‌گردد. تزریق ایمونوگلوبولین‌های وریدی (IVIg) نه تنها ممکن است موجب تناقض در گروه‌بندی گردند، بلکه در پاره‌ای موارد قادرند که آزمایش‌های کومبز را نیز مثبت کنند.

ویژگی‌های سرولوژیک گروه‌های فرعی A

 

MF= واکنش میکسد فیلد ، NT= تست نشده است، W+= واکنش ضعیف