اصول تهيه خون و فرآورده های آن و كاربرد بالينی آنها

در گذشته درمان عمدتاً بوسیله ترانسفوزیون خون كامل انجام می شد، در صورتیكه امروزه ممكن است در موارد محدود و بخصوصی از خون كامل استفاده شود. امروزه تلاش بر این است كه از فرآورده های خون بر حسب شرایط كلینیكی بطور اختصاصی استفاده شود .
فرآورده های خون آن دسته از مواد تشكیل دهنده خون هستند كه كاربرد درمانی داشته، می توانند بوسیله سانتریفیوژ  كردن و منجمد نمودن با استفاده از روش های مرسوم انتقال خون تهیه گردند.

از ترانسفوزیون اكثراً برای مقاصد زیر استفاده می شود:

    – برای حفظ حجم خون در حد مناسب
    – جهت حفظ قابلیت حمل اكسیژن بوسیله خون
    – برای تصحیح اختلافات خونریزی دهنده و انعقادی
    – جهت تصحیح نقص های ایمنی

    بدیهی است استفاده از خون كامل برای تمامی موارد بالا مناسب نمی باشد، مگر آنكه بیمار بطور همزمان دچار چند مشكل مختلف باشد. حتی در چنین شرایطی نقص ها و كمبودهائی كه بر اثر ذخیره سازی در خون كامل ایجاد می گردد،  آن را برای جایگزینی چند منظوره نامناسب می سازد. به بیماران بایستــی فقط آن جزء از خون كه جهت تصحیح كمبودهای آن لازم است داده شود. این كار مانع تزریق غیر ضروری و شاید مضر اجزاء دیگر خون كه برای بیمار لازم نمی باشند، می گردد . امروزه خوشبختانه اجزای خون به طور كامل شناخته شده و افرادی كه نیازمند به جزء خاصی از خون هستند می توانند فرآورده اختصاصی موردنیاز خود را بدون اینكه در معرض سایر اجزای خون قرار گیرند دریافت نمایند. این موضوع به سازمان انتقال خون فرصت می دهد كه یك واحد خون اهدایی را برای چندین نیازمند به اجزای خونی آماده نموده و مورد استفاده قرار دهد . یك واحد خون كامل پس از طی مراحل مختلف سانتریفیوژ می تواند به واحدهای گلبول قرمز متراكم ( packed RBC )، پلاكت، پلاسمای تازه منجمد ( FFP ) و كرایو پرسیپیتات تبدیل گردد. از پلاسمای به دست آمده در بخشهای پالایش می توان محصولات مختلفی از قبیل آلبومین، ایمونوگلوبولینها، فاكتورهای انعقادی و آنتی سرم های مختلف تهیه نمود .
پلاسمای تازه منجمد  Fresh Frozen Plasma

(روش تهیه ، دانش فنی ، خواص ، نگهداری و پایداری)
    برای تهیه پلاسمای تازه منجمد كیسه های خون كامل را با دور تند سانتریفیوژ كرده و پلاسما را جدا می كنند. در بیشتر مراكز برای تهیه پلاسما از شتاب ثقل g 5000 به مدت 7 دقیقه استفاده می كنند. پلاسمای جدا شده را به سرعت منجمد ساخته و انجماد بایستی در سیستمی صورت گیرد كه پلاسما در ظرف مدت یكساعت در برودت كمتر از 30- درجه سانتی گراد منجمد شود. برای تهیه این فرآورده باید حداكثر تا 6 ساعت بعداز اهدای خون اقدام كرد. خونهایی كه زمان جمع آوری آنها بیش از 10 دقیقه طول بكشد برای تهیه فرآورده های پلاسمایی جهت مصرف مستقیم بالینی مناسب نیستند. روش تهیه باید قابل اطمینان باشد تا فرآورده دارای حداكثر فاكتورهای انعقادی و حداقل عناصر سلولی خون باشد ( گلبول قرمز، پلاكت و گلبول سفید) .
    واحدهای خون كاملی كه برای FFP بكار می روند باید در حین فرآیند خونگیری با ماده ضد انعقاد به خوبی مخلوط شوند، چون هرگونه فعالیت سیستم انعقادی باعث كاهش فعالیت این فاكتورها در پلاسمای حاصل خواهد شد. این فرآورده همانند یك پلاسمای نرمال دارای فاكتورهای انعقادی پایدار(۲،۷،۹،۱۰)، آلبومین و ایمونوگلوبولین می باشد و حاوی حداقل 70% فاكتور VIII اولیه و نیز به همین مقدار از سایر فاكتورهای انعقادی ناپایدار (5 و8) می باشد .
    پایداری محصول بستگی به دمای نگهداری آن دارد .
    دمای مطلوب 30- درجه سانتی گراد یا پائین تر است، ولی می توان در 18- درجه سانتی گراد نیز نگهداری كرد كه چنانچه در این برودت نگهداری شود می توان تا یكسال به عنوان منبعی غنی از فاكتورهای انعقادی پایدار و غیر پایدار از آن استفاده كرد .

    مصرف
    در هنگام استفاده از FFP باید آن را در 37 درجه سانتی گراد ذوب كرد و پس از ذوب شدن در عرض 2 تا 3 ساعت مصرف كرد. چنانچه پلاسمایی پس از ذوب شدن مورد استفاده قرار نگیرد، می توان آن را در یخچال در دمای 1 تا 6 درجه سانتی گراد گذاشت و تا 24 ساعت، هنوز هم به عنوان پلاسمای تازه مورد استفاده قرار داد. هر واحد پلاسمای تازه بین 200 تا 280 سی سی حجم داشته و هر سی سی از آن دارای 0/7 تا 1 واحد فعالیت انعقادی از هر كدام از فاكتورهای انعقادی است. علاوه بر این هر سی سی FFP تازه حاوی 1 تا 2 میلی گرم فیبرینوژن است. درتزریق پلاسما احتیاجی به كراس مچ نیست، ولی همگروهی سیستم ABO بین دهنده و گیرنده را باید رعایت كرد و چنانچه پلاسمای هم گروه بیمار یافت نشود، می توان از پلاسمای اهدا كننده گروه AB به عنوان دهنده همگانی پلاسما استفاده كرد، چون این افراد فاقد آنتی A و آنتی B هستند .
    در تزریق این فرآورده لزومی به رعایت هم گروهی از نظر سیستم Rh نیست و تزریق پلاسمای فرد دارای گروه مثبت به منفی بلامانع است . چنانچه پلاسما حاوی آنتی Rh باشد نباید آن را به افراد Rh مثبت بدهند .
    میزان درمانی پلاسما جهت تصحیح فاكتورهای انعقادی 8 تا 10 سی سی به ازای هر كیلوگرم وزن بیمار است و در هیچ زمانی نباید بیشتر از 10 تا 15 سی سی به ازای هر كیلوگرم مورد استفاده قرار گیرد، چون باعث افزایش حجم خون در بیمار شده و سبب بروز اختلالات قلبی – ریوی می شود .

    مهم ترین كاربردهای پلاسمای تازه منجمد

    1) در بیمارانی كه كاهش همزمان چندین فاكتور انعقادی دارند، مانند بیماریهای كبدی :

میزان فاكتورهای انعقادی به ویژه فاكتورهای وابسته به ویتامین k كه عبارت است از پروتئین C، پروتئین S و فاكتورهای 2،7،9،10 در بیماریهای كبدی كاهش می یابند و باعث افزایش زمان پروترمبین ( Pt ) می شوند . هنگامی كه آزمایش زمان پروترومبین بیمار بیش از 16 تا 18 ثانیه شود و PTT بیمار بیش از 55 تا 60 ثانیه شود، احتیاج به تزریق FFP است، چون در غیر این صورت امكان خونریزی در بیمار وجود دارد.

    2) متعاقب ترانسفوزیون ماسیو

تعویض خون
چنانچه بیمار حجمی معادل حجم خون خود در كمتر از 24 ساعت دریافت كند، به آن ترانسفوزیون ماسیو گویند. در ترانسفوزیون ماسیو فاكتورهای انعقادی و پلاكت های بیمار با خون تزریق شده رقیق می شود و میزان آنها كاهش می یابد. در ترانسفوزیون ماسیو چنانچه به بیمار معادل یك حجم تزریق شود، غلظت هر ماده ای یا سلولی از خود بیمار كاهش می یابد. بنابراین در این موارد به علت پدیده رقت، امكان خونریزی وجود دارد و توصیه می شود كه در این حالت به ازای هر 5 واحد تزریق خون یك واحد FFP و پلاكت نیز تزریق شود.

    1) بیماران مبتلا به انعقاد داخل عروقی منتشر ( DIC )

در بیماران مبتلا به DIC به علت مصرف شدن فاكتورهای انعقادی و پلاكت ها گرایش به خونریزی پیدا می شود و در این حالت باید به این بیماران FFP و پلاكت تزریق كرد. در سندرم DIC غلظت فاكتورهای انعقادی ۵ و ۸ و فیبرینوژن بشدت كاهش می یابد. چنانچه غلظت فیبرینوژن كمتر از 80 میلی گرم درصد باشد، تزریق FFP یا كرایو توصیه می شود .

    2) جبران سریع فاكتورهای انعقادی در بیمارانی كه میزان زیادی وارفارین مصرف كرده اند :

در بیمارانی كه وارفارین مصرف می كنند میزان كارآئی فاكتورهای 2،7،9،10 كاهش می یابد. لیكــن چنانچه بیماران فوق خونریزی داشته یا به عمل جراحی فوری نیاز داشته باشند می توان با تزریق پلاسمای تازه فاكتورهای فوق را در بیمار به سرعت جبران كرد .

    1) جایگزینی با پلاسمای بیمار در مبتلایان به سندرم همولیتیك اورمیك ( HUS ) و ترومبوتیك
ترومبوسیتوپنیك پورپورا ( TTP )
پلاسما فرزیس در بیماران مبتلا به TTP و HUS رول مهمی در درمان دارد. برای انجام این كار پلاسمای بیمار را توسط روش های دستی یا اتوماتیك خارج كرده و برای جایگزینی آن از FFP هم گروه استفاده می شود.