انگل شناسی و روش های تشخیص آن

دامنه وسیع علم انگل شناسی از ماکرو‌اکولوژیکی تا میکرو‌اکولوژیکی و بیوشیمیایی و بهداشت عمومی، جغرافیا، علوم اجتماعی و اقتصادی و علوم مرتبط با آنها را شامل می‌شود. در سالهای اخیر سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که شش بیماری مهم انسانی در جهان منتشر است. پنج بیماری از این شش بیماری انگلی شامل شیستوزومیازیس، مالاریا، فیلاریازیس، تریپانوز و میازیس آفریقایی و لیشمانیازیس است، بیماری ششم نیز جذام است که عامل باکتریایی دارد.

در نتیجه انگل شناسی پزشکی در بین شاخه‌های علوم پزشکی و دانشمندان علوم پزشکی اهمیت زیادی پیدا کرده است. انگل شناسی از نظر رشد و توسعه علوم به ویژه کاربردهای طبی، دامپزشکی، کشاورزی و صنایع غذایی اهمیت زیادی دارد. بنابراین روشن است که آشنایی با زندگی انگلی و انگلها، نه تنها از نقطه نظر رشد و توسعه علوم، بلکه از نظر کاربردهای عملی آن نیز بسیار مهم است.

علم انگل شناسی چیست؟

در ادامه علم انگل شناسی را برای شما عزیزان بیشتر توضیح می دهیم:

انگل شناسی، علم پرداختن به موجودات زنده‌ای است که برای بدست آوردن غذا، بطور موقت و یا دائم در سطح خارجی یا داخل بدن موجودات زنده دیگر زندگی می‌کنند. این علم همچنین به رابطه این موجودات به میزبانان خود نیز می‌پردازد.

انواع بیماری های انگلی

از آنجایی که روابط بین انگل ها و میزبان آن ها بسیار پیچیده است بررسی جنبه های زندگی انگلی و بیماری های مرتبط با آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

سیمبیوزیس

سیمبیوزیس یک بیماری انگلی است که توسط انگل‌های از رده Protozoa ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطق گرم و مرطوب شایع است و می‌تواند در انسان‌ها و حیوانات عمده ایجاد شود.

علائم سیمبیوزیس شامل اسهال، کم‌خونی، تب، درد شکم، تهوع و استفراغ است. در برخی موارد، عفونت نیز به صورت خفیف و بیماری نامشخص پیش می‌رود ولی در موارد شدید‌تر، ممکن است عوارض جدی مانند التهاب روده، زخم‌های روده‌ای و تشکیل آبسه در روده نیز بروز کند.

برای تشخیص سیمبیوزیس، نمونه‌برداری و آزمایشات مختلف از جمله بررسی مدارک فضولاتی و آنتی‌ژن‌های موجود در بدن استفاده می‌شود. درمان سیمبیوزیس معمولاً با داروهای ضدآمیب همچون مترونیدازول یا تینیدازول انجام می‌شود.

فورزیس

فورزیس (Forces Disease) یا بیماری فورس، یک بیماری انگلی است که توسط انگل‌های متعددی از رده Protozoa ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطق گرم و مرطوب با وجود شرایط آب و هوایی مناسب برای انگل‌ها شایع است. نوع شناخته شده‌تر فورزیس، مالاریا است که توسط پلاسمودیوم (Plasmodium) ایجاد می‌شود.

مالاریا یک بیماری تروپیکال است که توسط پشه‌های آنوپلس (Anopheles) به انسان منتقل می‌شود. پلاسمودیوم یک انگل است که در خون انسان زندگی می‌کند و موجب عفونت سلول‌های قرمز خون و تولید علائم بیماری می‌شود. علائم فورزیس شامل تب تندرو، لرز، رعشه، درد عضلانی و عمومی، خستگی و تهوع است.

کامنسالیسم

کامنسالیسم (Commensalism) یک نوع ارتباط زیستی بین دو گونه مختلف است که در آن یک گونه (کامنسال) از ارتباط با گونه دیگر (میزبان) بهره‌برداری می‌کند، در حالی که برای گونه میزبان تأثیر مثبت یا منفی قابل توجهی به وجود نمی‌آید. به عبارت ساده، در کامنسالیسم یک طرف (کامنسال) مزیت می‌برد ولی برای طرف دیگر (میزبان) تغییر معناداری ایجاد نمی‌کند.

کامنسالیسم یکی از انواع روابط زیستی است و در تعاملات میان گونه‌ها در جهان طبیعی وجود دارد. این نوع تعامل می‌تواند برای یکی از طرف‌ها مزیتی فراکامل برای رشد و بقای آن ایجاد کند، در حالی که برای طرف دیگر تأثیر قابل توجهی ندارد یا تأثیر منفی ندارد. این نوع تعاملات زیستی نقش مهمی در تنوع زیستی و استحکام اکوسیستم‌ها دارد و نشان می‌دهد که گونه‌ها در طبیعت با یکدیگر ارتباطات متنوعی برقرار می‌کنند.

پارازیتیسم

پارازیتیسم (Parasitism) یک نوع رابطه زیستی است که در آن یک گونه (پارازیت) به عنوان میزبان برای رشد و تغذیه خود از یک گونه دیگر (میزبان) بهره می‌برد و برای میزبان تأثیر منفی قابل توجهی ایجاد می‌کند. به عبارت ساده، در پارازیتیسم یک طرف (پارازیت) مزیت می‌برد ولی برای طرف دیگر (میزبان) تأثیر مضر و معمولاً نامطلوبی ایجاد می‌کند.

پارازیت‌ها می‌توانند در اندازه و اشکال مختلفی یافت شوند. برخی از پارازیت‌ها می‌توانند درون بدن میزبان زندگی کنند و از منابع غذایی آن‌ها بهره‌برداری کنند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند روی بدن میزبان زندگی کنند و از منابع غذایی آنها بهره‌برداری کنند.

انگلهای خونخوار مانند کنه‌ها ، ککها و پشه‌ها از نمونه‌های اولیه خونخواری مستقیم از میزبان هستند. چون ارتباط بین انگل و میزبانش عموما” شامل تماس میزبان با مواد آنتی ژنی انگل است، خواه ناخواه این مولکولها با بدنه انگل (آنتی ژنهای سوماتیک) یا ترشحات و یا مواد دفعی انگل (آنتی ژنهای متابولیک) مقایسه می‌شوند. آنتی بادیها معمولا توسط میزبان در واکنش به انگل تولید می‌شوند. بنابراین بر عکس فورزیس و کامنسالیسم زندگی انگلی علاوه بر وابستگی متابولیک در بخشی از انگل ، عموما” شامل پاسخهای میزبان در برابر بخش دیگری از انگل می‌باشد.

موچوآلیسم

موچوآلیسم (Mycorrhizal symbiosis) یک نوع رابطه همزیستی بین قارچ‌ها و انگل ها است. در این رابطه، قارچ‌ها با ترکیبات آلی انگل ها تعامل پیدا می‌کنند و به طور مشترک از این تعامل بهره می‌برند. چراکه انگل ها نیز از آب و مواد معدنی قارچ ها استفاده می کنند. موچوآلیسم یکی از مهم‌ترین روابط همزیستی در طبیعت است و در اکثر انواع انگل ها و قارچ‌ها یافت می‌شود.

رابطه انگل ها با میزبان  

انگلها به اشکال مختلفی با میزبان خود رابطه برقرار می‌کنند که می‌توان انگل اجباری یا اختیاری، موقتی یا دائمی، خارجی یا داخلی، اتفاقی یا سرگردان، بیماری‌زا یا غیر بیماری‌زا و زئونوز را نام برد.

به علاوه میزبانها نیز اشکال مختلفی دارند. از جمله میزبان واسط یا نهایی، ناقل مکانیکی یا ناقل ترانسفر، مخزن و بالاخره هایپرپارازیتیسم را ذکر کرد و برخی از سیمبیونتها نیز رابطه استفاده متقابل تحت عنوان نظافتچی و نیازمند حفاظت با یکدیگر برقرار می‌کنند. بطور مثال در محیطهای دریایی ، برخی از انواع ماهیها وسخت پوستان وظیفه پاک کردن بدن گونه‌های بزرگتر را به عهده می‌گیرند. این عقیده وجود دارد که منفعت حاصل از این کار دو طرفه است و انواع مختلف از جمله تمساح با مرغ مصری ، گاوهای اهلی با مرغ ماهیخوار و کرگرن با پرندگان کنه خوار دارای این زندگی هستند.

انتقال انگل ها به چه صورت است؟

انتقال انگلها مستلزم وجود سه عامل یک منبع عفونت ، یک راه انتقال و وجود یک میزبان حساس است. برایند ترکیب عوامل فوق، تعیین کننده شیوع انگل در یک زمان و مکان معین است.راههایی که انگل بوسیله آنها از منبع اولیه به میزبانان حساس میرسد متفاوت است. شانس بروز عفونت در شرایط محیطی مناسب که در آن انگل بتواند خارج از مواد دفعی زندگی کند و نیز در شرایط فقدان بهداشت فردی و اجتماعی افزایش می‌یابد.

بیشتر بخوانید: قارچ شناسی

انسان مبتلا به عفونت انگلی می‌تواند به اشکال زیر عمل نماید.  
– تنها به عنوان میزبان انگل
– همراه با دیگر حیوانات به عنوان میزبان اصل
– به عنوان میزبان تصادفی همراه با یک یا چند حیوان به عنوان میزبانهای اصلی

علاوه بر لزوم سازگار بودن طبیعی انگل با میزبان خود، سهولت انتقال انگل بستگی به عادات و تجمع گروهی و نیز مقاومت میزبان دارد.

روش های تشخیص بیماری های انگلی

تظاهرات بالینی در اغلب بیماریهای انگلی آن قدر عمومی است که در بسیاری موارد بنای تشخیص بر پایه نشانه شناسی کافی نیست. اگر چه یک پزشک باتجربه ممکن است علائم و نشانه های ویژه برخی بیماری انگلی را شناسایی کند، ولی در موارد غیر معمول ممکن است نشانه‌ها آنچنان گیج کننده باشند که هیچ تابلوی بالینی واضحی را نشان ندهند. همچنین بسیاری از عفونتها بویژه عفونتهای کرمی نشانه های کم و غیر مشخصی داشته و اغلب از نظر بالینی غیر قابل تشخیص هستند. تشخیص نهایی و شیوه درمانی درست، نیاز به شناسایی انگل در آزمایشگاه دارد.

در زیر، تعدادی از روش‌های تشخیصی متداول برای برخی از بیماری‌های انگلی را بررسی می‌کنیم:

میکروسکوپی

استفاده از میکروسکوپ برای مشاهده مستقیم انگل‌ها یا ساختارهای مرتبط با آنها در نمونه‌های بیولوژیکی مانند خون، مدفوع، ادرار، بافت‌ها و سایر مایعات بدنی یکی از روش ها است. این روش می‌تواند شامل تهیه اسلایدهای تخت، اسلایدهای برشی (ساخته شده با برش نازک از بافت) یا تهیه آزمایش‌های خاص مانند آزمایش گرم-گیمزا است.

آزمایش خون

بررسی خون برای تشخیص بیماری‌های انگلی مانند مالاریا، لیشمانیازیس و بیماری خونی انگلی انجام می شود. این آزمایشات می‌توانند شامل شمارش سلول‌های خونی، بررسی شکل و ساختار سلول‌های خونی تحت میکروسکوپ، تشخیص آنتی‌ژن‌های خاص با استفاده از آزمون‌های ایمونولوژیکی و یا استفاده از تکنیک‌های مولکولی باشند.

آزمایش مدفوع

بررسی نمونه مدفوع برای تشخیص انگل‌های روده‌ای مانند کریپتوسپوریدیوم، آمیبیازیس و گاردیازیس انجام می شود. این آزمایشات شامل تهیه اسلایدهای تخت، آزمون تشخیصی خاص بر اساس آنتی‌ژن‌ها و آزمون‌های مولکولی می‌شوند.

آزمایش ادرار

بررسی نمونه ادرار برای تشخیص بیماری‌های انگلی مانند تریکومونیازیس و شیستوزومیازیس انجام می شود. این آزمایشات می‌توانند شامل تهیه اسلایدهای تخت، آزمون‌های آنتی‌ژنی و آزمون‌های مولکولی باشند.

آزمایش پوست

بررسی قطعات پوست برای تشخیص بیماری‌های انگلی مانند جوش سوختگی، پسوریازیس و سوختگی شیمیایی انجام می شود.

آزمایش سرولوژی

استفاده از آزمایش‌های سرولوژیکی برای تشخیص بیماری‌های انگلی انجام می شود. این آزمایشات شامل تشخیص آنتی‌بادی‌ها موجود در خون بیمار می‌شوند. به عنوان مثال، آزمایش الایزا (ELISA) و آزمایش ایمونوفلوئورسانس (IFA) از جمله آزمایشات سرولوژیکی است که می‌تواند برای تشخیص بیماری‌هایی مانند لیشمانیازیس، توکسوپلاسموزیس و تریکومونیازیس استفاده شود.

تست ژنتیکی

استفاده از تست‌های مبتنی بر ژنتیک برای تشخیص بیماری‌های انگلی یکی از روش های تشخیص است. این تست‌ها شامل تشخیص اثرات ژنتیکی انگل‌ها در بیمار بوده و برای مثال، تست پلیمراز زنجیره‌ای (PCR) و تست سیکل تکثیر (LAMP) می‌توانند برای تشخیص بیماری‌هایی مانند مالاریا، توکسوپلاسموزیس و بابزیا استفاده شوند.

تصویربرداری پزشکی

استفاده از روش‌های تصویربرداری مثل رادیوگرافی، سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) و رزونانس مغناطیسی (MRI) برای تشخیص بیماری‌های انگلی انجام می شود. این روش‌ها می‌توانند تصاویر دقیق از خراش‌ها، تغییرات ساختاری در بافت‌ها یا حتی مستقیماً انگل‌ها را نشان دهند.

آزمایشات مولکولی

استفاده از روش‌های مبتنی بر تکنیک‌های مولکولی برای تشخیص بیماری‌های انگلی بوده و این آزمایشات شامل تشخیص اسید هسته‌ای انگل‌ها در نمونه‌های بیولوژیکی مانند PCR، توالی‌دهی DNA و تکنیک‌های نوکلئوتیدی می‌شوند. این روش‌ها بسیار حساس و دقیق هستند و می‌توانند بیماری‌هایی مانند مالاریا، لیشمانیازیس و توکسوپلاسموزیس را تشخیص دهند.

✨ از آنجایی که آزمایشگاه در تشخیص انگل نقش بسیار مهمی ایفا می کند پرسنل آن باید به خوبی آموزش دیده باشند. به یاد داشته باشید که مراجعه به یک آزمایشگاه خوب تاثیر بسیار زیادی در تشخیص و درمان بیماری شما دارد بنابراین در صورتی که پزشک شما انجام آزمایش را توصیه کند بهتر است به یک آزمایشگاه خوب مراجعه کنید.

روش های درمان بیماری های انگلی

درمان موفقیت آمیز بیمار شامل اقدامات پزشکی و روشهای جراحی، توجه به وضعیت غذایی و دارو درمانی اختصاصی است. پزشک باید توانایی بیمار در همکاری آگاهانه، بهسازی محیط ، همه گیر شناسی بیماری و انتخاب روشهای جلوگیری از گسترش عفونت را نیز مدنظر داشته باشد. در طی 10 تا 15 سال اخیر پیشرفتهای قابل توجهی در درمان بیماریهای انگلی صورت گرفته است. هم اکنون داروهای موثر و نسبتاغیر سمی متعددی برای درمان اغلب بیماریهای انگلی در دسترس است.

بیماری‌های انگلی معمولاً با استفاده از روش‌های درمانی متنوعی قابل کنترل و درمان هستند. نوع درمانی که استفاده می‌شود، بستگی به نوع بیماری، عوامل موجود و وضعیت بیمار دارد. در زیر، تعدادی از روش‌های درمانی شائع برای بیماری‌های انگلی را بررسی می‌کنیم:

داروها

استفاده از داروها برای کنترل و درمان بیماری‌های انگلی یک روش رایج است. داروها ممکن است شامل ضدانگل‌ها (آنتی‌هلمینتیک)، ضدمالاریا، ضدآمیبی، ضدتریکومونا و ضدلیشمانیازیس باشند. انتخاب دارو و دوز آن بستگی به نوع انگل و شدت عفونت دارد. تجویز داروها ممکن است به صورت خوراکی (در قرص یا محلول شربت)، تزریقی، موضعی یا از طریق دیگر روش‌های اعمال شوند.

آنتی‌بیوتیک‌ها

در برخی موارد، بیماری‌های انگلی ممکن است با عفونت‌های باکتریایی همراه باشند. در این صورت، آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است برای درمان عفونت‌های همزمان استفاده شوند. معمولاً از آنتی‌بیوتیک‌های گسترده‌ استفاده می‌شود تا علاوه بر انگل، باکتری‌ها را نیز کنترل کنند.

درمان پارازیتیساید

استفاده از پارازیتیسایدها، که موادی هستند که بر روی انگل‌ها اثر می‌گذارند، جهت کنترل و کاهش عفونت‌های انگلی استفاده می‌شود. این مواد می‌توانند باعث ایجاد اختلال در عملکرد سلول‌های انگلی شوند و در نتیجه باعث مرگ آنها می‌شوند.

عمل جراحی

در برخی موارد خاص، ممکن است نیاز به جراحی جهت برداشتن یا تخلیه آنگل‌ها از بدن باشد. این روش معمولاً در مواردی که انگل‌ها باعث ایجاد آسیب جدی به بافت‌ها یا سازمان‌های داخلی شده‌اند، استفاده می‌شود.

در نهایت…

تعداد عفونت های انسان توسط انگل ها به میلیاردها می رسد و از نسبتاً بی خطر تا کشنده متغیر است. بیماری های ناشی از این انگل ها باعث بروز مشکلات عمده سلامت انسان در سراسر جهان تشکیل می شود.جمعیت جهان به نماتد Ascaris بروز بسیاری از بیماری های انگلی در سال های اخیر به جای کاهش افزایش یافته است. سایر بیماری های انگلی در نتیجه اپیدمی ایدز اهمیت پیدا کرده اند. مهاجرت افراد آلوده به انگل، از جمله پناهندگان، از مناطق با شیوع بالای عفونت انگلی نیز بر مشکلات بهداشتی برخی کشورها افزوده است. تشخیص به موقع این بیماری نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارد بنابراین در صورت مشاهده هرگونه علائمی به یک متخصص خوب مراجعه کنید.